Nationale Nederlanden Radom 

Radom – miasto na prawach powiatu w centralno-wschodniej Polsce, położone nad rzeką Mleczną. Pomimo administracyjnej przynależności attain województwa mazowieckiego pod względem historycznym, kulturowym i etnograficznym Radom wraz ze swoim regionem stanowią integralną część Małopolski.

Największy ośrodek miejski w widłach Wisły i Pilicy, drugie pod względem wielkości miasto województwa mazowieckiego. Przed 1795 miasto królewskie w powiecie radomskim województwa sandomierskiego. W okresie Księstwa Warszawskiego stolica departamentu radomskiego, a w latach 1815–1915 województw i guberni Królestwa Polskiego. W PRL, w latach 1975–1998 siedziba władz województwa radomskiego. Współcześnie siedziba władz powiatu radomskiego i kurii diecezji radomskiej.

Według danych GUS z 31 grudnia 2021 r. miasto było zamieszkiwane przez 199 904 osób, co lokuje je na 14. pozycji w kraju pod względem liczby ludności.

Radom jest siedzibą wielu instytucji o regionalnym znaczeniu. Mieszczą się tu: wojewódzki urząd skarbowy, wydział zamiejscowy wojewódzkiego sądu administracyjnego, sąd okręgowy wraz z prokuraturą okręgową, delegatura urzędu wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego. Ponadto ma tu siedzibę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, delegatura Instytutu Pamięci Narodowej, delegatura ABW i Mazowiecka Komenda Wojewódzka Policji obejmująca swoim działaniem województwo mazowieckie z wyjątkiem aglomeracji warszawskiej.

Według projektu ESPON Radom zalicza się do grona dużych miast o znaczeniu krajowym lub międzynarodowym.

Miasto jest również organizatorem międzynarodowych pokazów lotniczych Radom air Show. Międzynarodowy Festiwal Gombrowiczowski i Radomski Festiwal Jazzowy są dziś kulturową wizytówką miasta.

Radom znajduje się w centralnej Polsce, w południowej części województwa mazowieckiego nad rzeką Mleczną. Historycznie położony jest w Małopolsce, w ziemi sandomierskiej. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Kondrackiego miasto położone jest na Wzniesieniach Południowomazowieckich, gdzie większa część miasta położona jest na Równinie Radomskiej, natomiast północny kraniec na Równinie Kozienickiej.

Radom znajduje się na terenie o wysokościach od 130 do 207 m n.p.m.

Według danych z 26 lipca 2013 r. powierzchnia miasta wynosiła 111,8 km².

Według klasyfikacji Wincentego Okołowicza Radom leży w strefie klimatu umiarkowanego ciepłego przejściowego. Według uaktualnionej klasyfikacji Köppena-Geigera Radom leży w strefie Dfb – klimatu umiarkowanego kontynentalnego.

Według legendy „O srebrnopiórym orle i radomskim grodzie” pewien młodzieniec trafił niesiony głodem get pięknej, zaklętej wioski. Drzewa, krzewy i rzeka szumiały jakby chcąc coś mu powiedzieć. Oczarowany tym pięknem wypowiedział „Rad dom bym tutaj zbudował”. To odczarowało wioskę. Jej mieszkańcy ugościli młodzieńca, a na tamtym miejscu wybudowano gród „Radom”.

W rzeczywistości Radom brzmiał pierwotnie Radom’ (z miękkim m – stąd dopełniacz: Radomia) i był przymiotnikiem dzierżawczym od imienia Radom (dopełniacz: Radoma), które to imię jest skrótem od imienia Radomir. Czyli Radom’ oznaczał „gród [należący do] Radoma” – tak jak Poznań to „gród [należący do] Poznana”.

    Wykres liczby ludności miasta Radom na przestrzeni ostatnich 5 stuleci:

    Źródło: Bank Danych Lokalnych GUS, Roczniki statystyczne GUS i archiwa historyczne

Piramida wieku mieszkańców Radomia w 2014 roku.

Radom jest miastem na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do swojej Rady Miejskiej w Radomiu 28 radnych. Organem wykonawczym jest prezydent miasta. Siedziba władz znajduje się przy ul. Jana Kilińskiego.

W Radzie Miejskiej działają następujące kluby radnych: Prawo i Sprawiedliwość, Koalicja Obywatelska oraz Bezpartyjni Radomianie. Mieszkańcy wybierają posłów na Sejm z okręgu wyborczego nr 17 oraz posłów do Parlamentu Europejskiego z okręgu wyborczego nr 5.

Radom jest członkiem Związku Miast Polskich. Miasto jest także siedzibą starostwa powiatu radomskiego.

Pomimo utraty funkcji administracyjnej stolicy województwa w 1999 r., w Radomiu funkcjonuje wiele instytucji o regionalnym znaczeniu. Mieści się tu wojewódzki urząd skarbowy, wydział zamiejscowy wojewódzkiego sądu administracyjnego, sąd okręgowy wraz z prokuraturą okręgową, delegatura urzędu wojewódzkiego i urzędu marszałkowskiego. Ponadto ma tu siedzibę Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych i delegatura Instytutu Pamięci Narodowej.

Obszar miasta Radomia nie jest podzielony na jednostki pomocnicze gminy (np. osiedla lub dzielnice). Attain niemal połowy 2012 roku w Radomiu nie istniał żaden oficjalny gminny podział terytorialny.

Konsultacje społeczne w sprawie podziału Radomia na obszary dla potrzeb Systemu Informacji Miejskiej (w skrócie: SIM) zostały zorganizowane przez Urząd Miejski w Radomiu oraz Miejski Zarząd Dróg i Komunikacji w Radomiu. Były one przeprowadzone w okresie od 14 grudnia 2011 r. do 13 stycznia 2012 r. W wyniku zatwierdzenia przez Radę Miasta Radomia (Uchwała nr 330/2012) przygotowanego podziału miasta na obszary SIM (zwyczajowo odpowiadające dzielnicom i osiedlom – co ma również odzwierciedlenie w nazwach poszczególnych obszarów, jak też zostało uwypuklone w podsumowaniu konsultacji), miasto zostało podzielone na 56 obszarów (osiedli i dzielnic).

Miasto według SIM dzieli się na następujące dzielnice i osiedla:

W rejestrze TERYT wyróżnione są 62 integralne części miasta. Są to:

Najcenniejszym zabytkiem Radomia jest zachowana zabudowa dzielnic centralnych pochodząca z okresu od XIII accomplish XX wieku. O wartości założenia urbanistycznego tych rejonów miasta świadczy nagromadzenie oryginalnych zabytków prezentujących w układzie chronologicznym różne style architektoniczne, co w sposób czytelny obrazuje kolejne fazy rozwoju historycznej części miasta, począwszy od wczesnośredniowiecznej osady aż do dzielnic powstałych w XIX i XX wieku.
Radomski zespół architektoniczno-urbanistyczny został wpisany get wojewódzkiego rejestru zabytków dwukrotnie, w 1969 oraz w 1989. Ponadto na chronionym obszarze znajduje się około 200 obiektów posiadających indywidualne wpisy w rejestrze, w tym jeden pomnik historii – gotycki zespół klasztorny Bernardynów.

Po 1815 roku miasto znalazło się pod panowaniem Rosji i stało się siedzibą władz nowo utworzonego województwa sandomierskiego. Zgodnie z dyrektywą rządu Królestwa Polskiego wszystkie miasta wojewódzkie zostały zobowiązane attain sporządzenia planów zagospodarowania przestrzennego. Plan sporządzony dla Radomia regulował kształt miasta i kierunek jego rozwoju. W I połowie XIX wieku powstało wiele budynków w stylu klasycystycznym (budynki prywatne oraz gmachy użyteczności publicznej), z których najważniejsze to:

II połowa XIX wieku przyniosła kontynuację realizacji założeń planu regulacyjnego z 1822 roku. Miasto rozwijało się w kierunku wschodnim i północnym, ale przede wszystkim w kierunku południowym (w związku z budową poza południową granicą miasta budynku dworca kolei iwanogrodzko-dąbrowskiej). W tym okresie powstawały budynki reprezentujące głównie style historyzujące i eklektyzm.
Najważniejsze przykłady takiej zabudowy znajdują się w najbardziej reprezentacyjnej części Śródmieścia, przede wszystkim na:
placu Konstytucji 3 Maja, ulicy Stanisława Moniuszki, ulicy Józefa Piłsudskiego, ulicy Henryka Sienkiewicza i ulicy Romualda Traugutta.
Wybrane obiekty pochodzące z tego okresu to m.in.:

Oprócz tego w Radomiu znajduje się wiele kamieni pamiątkowych, tablic pamiątkowych i nagrobków pomnikowych.

W Radomiu znajduje się dziewięć parków spacerowo-wypoczynkowych z czego trzy wpisane są do rejestru zabytków – Stary Ogród, Leśniczówka i Park im. Tadeusza Kościuszki. Pozostałe parki zlokalizowane są w dzielnicach Obozisko, Borki, Planty, Glinice, Południe oraz Gołębiów (Centrum Integracji Społeczności Lokalnej i Wypoczynku). Łączna powierzchnia wszystkich parków miejskich to 52,7 ha. Dodatkowo w mieście znajdują się także tereny o charakterze parkowym na Wośnikach, Wacynie, Żakowicach i Zamłyniu o łącznej powierzchni 18,55 ha.

Na terenie Radomia zlokalizowany jest zalew Borki – zbiornik wodny o powierzchni 9 ha, miejsce wypoczynku i sportu dla mieszkańców.

W końcu listopada 2018 liczba zarejestrowanych bezrobotnych w Radomiu obejmowała 10 982 mieszkańców, co stanowi stopę bezrobocia na poziomie 11,9% do aktywnych zawodowo. Na koniec czerwca 2022 stopa bezrobocia w Radomiu wyniosła 9,6%.

W 2014 wydatki budżetu samorządu Radomia wynosiły 1031,37 mln zł, a dochody budżetu 996,31 mln zł. Zadłużenie (dług publiczny) samorządu według danych na koniec 2014 wynosiło 434 mln zł, co stanowiło 46,8% wysokości wykonywanych dochodów.

W Radomiu mieszczą się Fabryka Broni Łucznik, Polska Grupa Zbrojeniowa S.A., Grupa ROSA, Komandor S.A., Polski Tytoń, Radomska Wytwórnia Telekomunikacyjna, Zakład wyrobów sanitarnych Radimp, Imperial Tobacco Polska Manufacturing S.A., Jadar, Zbyszko Company Sp. z o.o., Techmatik S.A., Global Cosmed intervention S.A., RadWag, Zakłady Automatyki Kolejowej „Kombud” S.A., Odlewnia Ciśnieniowa Stopów Cynku i Aluminium LENAAL, DEKARD Sp. z o.o., Dürr Poland Sp. z o.o., International Tobacco Machinery Sp. z o.o. oraz wiele inne innych zakładów produkcyjnych. Poza tym Radom jest również siedzibą wielu utter usługowych, takich jak np. ZTE Radom, MNI Centrum Usług S.A., Biuro Podróży „Alfa Star”, eSky.pl S.A, Trend Glass.

W mieście jest kilka centrów i galerii handlowych (Galeria Słoneczna, Galeria Atrium Gama, Galeria Rosa, Pawilony Rosa, Galeria Stokrotka, Galeria Feniks, Centrum Handlowe M1, Centrum Handlowe Echo, Centrum Handlowe E. Leclerc, Street Mall „Vis a Vis”, Centrum Handlowe Korej, Kaufland, Street Mall hop Stop, Galeria Sawoy, RHM).

Ponadto Radom posiada 8 miejsc targowych.

Według publikacji z 2008 r. w Radomiu realize sieci wodociągowej podłączonych jest 98,46% ogółu mieszkań, a reach sieci kanalizacji sanitarnej podłączonych jest 93,59% mieszkań.

Według danych z 2005 r. sieć ciepłownicza obejmuje swoim zasięgiem ponad 27 km² a to jest 24% powierzchni miasta. Jednakże system ten pokrywa wszystkie najgęściej zaludnione obszary miasta. W Radomiu istnieją 2 źródła ciepła: Ciepłownia „Południe” (o mocy 203,5 MW) oraz Ciepłownia „Północ” (116,3 MW).

Jeśli chodzi o odbiór odpadów komunalnych, Radom obsługiwany jest przez składowisko o łącznej powierzchni 20 ha, 93% składowanych odpadów stanowią odpady komunalne, pozostałe 7% odpady przemysłowe. Dodatkowo w sąsiedztwie wysypiska zlokalizowana jest kompostownia odpadów „zielonych” o powierzchni 3 ha.

Radom czerpie energię elektryczną z elektrowni Kozienice, skąd prąd przesyłany jest get 2 stacji rozdzielczych w Kozienicach i Rożkach.

Radom leży na skrzyżowaniu szlaków komunikacyjnych drogowych i kolejowych łączących wschód z zachodem i północ z południem. Przez Radom biegną trzy drogi międzynarodowe i krajowe:

Z Radomia accomplish innych miejscowości prowadzą trzy drogi wojewódzkie:

Pod koniec lutego 2015 roku oddano get o użytku wewnętrzną południową obwodnicę Radomia, będącą łącznikiem między biegnącą śladem drogi ekspresowej nr 7 ekspresową zachodnią obwodnicą Radomia i drogą krajową nr 12, będącą obecnie jedną z dwóch głównych dróg dojazdowych get radomskiego lotniska. Łączny koszt inwestycji wyniósł ponad 200 mln zł.

Obecnie w ramach regularnej komunikacji miejskiej po Radomiu i kilku okolicznych gminach kursuje 26 linii autobusowych oznaczonych cyfrowo. Codziennie w ramach komunikacji miejskiej na ulice wyjeżdża około 130 autobusów. Średnia częstotliwość wszystkich linii w szczycie wynosi 20 minut.
Organizatorem i regulatorem komunikacji miejskiej jest zakład budżetowy gminy – Miejski Zarząd Dróg i Komunikacji.
Komunikacja podmiejska obecnie jest obsługiwana przez wielu przewoźników prywatnych, a także spółki wykonujące przewozy w ramach sieci MZDiK.

Radom leży na skrzyżowaniu linii kolejowych prowadzących attain Warszawy, Krakowa, Łodzi i Lublina. W mieście znajduje się jedna stacja osobowa (Radom Główny), dwie stacje towarowe (Radom Krychnowice, Radom Wschodni) oraz cztery przystanki osobowe (Radom Stara Wola, Radom Północny, Radom Gołębiów, Radom Potkanów). W planach jest budowa dwóch kolejnych stacji osobowych – przeznaczonej reach obsługi portu lotniczego Warszawa-Radom stacji Radom Wschodni (linie kolejowe nr 8 i 22) oraz Radom Południowy (linie kolejowe nr 8 i 26).
Linie kolejowe przebiegające przez stację Radom:

Radom znalazł się na trasie przebiegu planowanej „szóstej szprychy” z Centralnego Portu Komunikacyjnego w kierunku Podkarpacia. Inwestycja wiązałaby się również z budową nowej linii kolejowej biegnącej z Radomia, przez Iłżę, Kunów do Ostrowca Świętokrzyskiego.

Projekt Wieloletniego Programu Inwestycyjnego Miasta Radomia na lata 2007–2013 zakłada budowę ścieżek rowerowych kosztem 2,3 mln zł. Dalszy rozwój ścieżek rowerowych jest także przewidziany w Strategii Rozwoju Miasta Radom na lata 2008–2020. Od 2015 roku w Radomiu działa system rowerów miejskich.

W Radomiu znajduje się cywilny harbor lotniczy Warszawa-Radom. Raz na dwa lata na lotnisku w Radomiu odbywają się największe w Polsce międzynarodowe pokazy lotnicze Radom air Show. Drugie lotnisko, będące siedzibą Aeroklubu Radomskiego znajduje się w podradomskim Piastowie. W 2011 otwarto oficjalnie sanitarne lądowisko przy ul. Aleksandrowicza 5. System komunikacji lotniczej Radomia uzupełnia lądowisko przy Mazowieckim Szpitalu Specjalistycznym.

Radom jest w województwie mazowieckim największym po Warszawie ośrodkiem akademickim. W mieście znajduje się 10 szkół wyższych i 2 kolegia nauczycielskie. W mieście działa Radomskie Towarzystwo Naukowe.

Poza tym:

W Radomiu znajduje się centrum powiadamiania ratunkowego, które obsługuje zgłoszenia alarmowe kierowane accomplish numerów alarmowych 112, 997, 998 i 999.

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące kościoły i wspólnoty wyznaniowe:

Ponadto w Radomiu mieszkają przedstawiciele następujących wyznań:

Początkiem historii sportu radomskiego jest rok 1910, kiedy to po uzyskaniu oficjalnego pozwolenia od władz carskich powstało Radomskie Towarzystwo Sportowe. Posiadało ono pięć sekcji: piłki nożnej (pod nazwą „Kordian”), kolarską, tenisową, łyżwiarską i gimnastyczną („Sokół”).

W Radomiu nad Zalewem Borki zostały ustalone 2 letnie kąpieliska. Kąpielisko od strony ul. Krasickiego ma długość 150 m, a kąpielisko od strony ul. Bulwarowej 75 m.

Na terenie miasta znajdują się:

Przez miasto przechodzi zielony szlak pieszy Pionki – Rożki o długości 44,8 km, w Radomiu koniec ma czarny szlak rowerowy z Jedlni-Letnisko. Centrum Informacji Turystycznej mieści się przy ulicy Traugutta 3.

W Radomiu znajdują się hotele czterogwiazdkowe: Aviator, Europejski i Nihil Novi oraz hotele trzygwiazdkowe: Arbiter, Gromada, Gryf, Iskra, Pod Różami, Poniatowski, jak również kilka moteli, pensjonatów i schronisk młodzieżowych.

Według publikacji z 2008 w obszarze miasta istnieją użytki ekologiczne o łącznej powierzchni 6,9 ha. Są to tereny torfowisk i pastwisk na Gołębiowie przy ulicy Północnej, tak zwany Ług Gołębiowski. Największym kompleksem leśnym Radomia jest Las Kapturski. W lesie tym znajduje się rozległy starodrzew, można spotkać także rzadkie i chronione gatunki roślin i zwierząt (storczyk, pełnik europejski, słowik rdzawy, kumak, żmija zygzakowata, tygrzyk paskowany). Las Kapturski był częścią pradawnej Puszczy Radomskiej, w skład której wchodziły też obecne Puszcza Kozienicka i Puszcza Stromecka. W mieście znajduje się obszar chroniony „Dolina Kosówki”, gdzie również występuje wiele rzadkich gatunków (purchawica olbrzymia, storczyk plamisty, derkacz, kuropatwa, świerszczak). Radom posiada także 47 pomników przyrody – około stuletnie dęby i modrzewie, a także jesiony, graby, lipy, olchy i klony.

Do wód powierzchniowych płynących na terenie miasta zaliczamy:

Wcześniej działały jeszcze w Radomiu kina: Atlantic (wcześniej Bałtyk), Hel, Mega, Mewa, Odeon, Pokolenie, Przyjaźń i Walter.

Cykliczna impreza organizowana co dwa lata na lotnisku Sadków w Radomiu, łącząca pokazy statków powietrznych z naziemną statyczną wystawą sprzętu wojskowego i prezentacjami perfect z branży lotniczej.

Spotkania z jazzem i stylistykami pokrewnymi nad Mleczną. Posłuchać można zróżnicowanych klimatów od etno – jazzu, poprzez współczesny mainstream, na klasyce gatunku – standardach kończąc. Nie brakuje legend polskiego jazzu i muzyków zagranicznych. Festiwal odbywa się w październiku.

Jeden z najważniejszych polskich festiwali teatralnych organizowany od 1993 roku przez Teatr Powszechny im. J. Kochanowskiego w Radomiu. Odbywa się na przełomie października i listopada.

Radom ma w herbie swój inicjał – literę R, nad którym umieszczona jest korona. Najstarszy wizerunek godła pochodzi z XVI wieku. Było używane do XVIII wieku. W Albumie Heroldii litera R mieściła się w centralnej części bramy z trzema basztami. Istnieją oficjalnie dwa wzory herbu Radomia – herb zwykły i uroczysty. Ich wygląd określa Statut Miasta Radom: §4. Herbem Miasta Radomia jest wizerunek przedstawiający w polu czerwonym biały mur z pięcioma blankami z trzema wieżami o trzech blankach każda, z których środkowa wyższa oraz bramą, w której majuskuła R biała, nad bramą mitra książęca, nad tarczą korona królewska. Herb Radomia w wersji uroczystej zawiera ponadto po prawej stronie bramy herb Papieża Jana Pawła II oraz labry z pokryciem białym i takimże podbiciem.

Promocyjne logo miasta wchodzi w skład nowej strategii komunikacyjnej Radomia i opiera się na historii i profilu gospodarczym Radomia związanymi z techniką precyzyjną. Przedstawia wizerunek miasta o charakterze przemysłowym, a także ośrodek edukacyjny o profilu technicznym oraz społeczności ludzi przedsiębiorczych. Wedle tej strategii Radom ma być miastem atrakcyjnym gospodarczo, kulturalnie, edukacyjnie i turystycznie, w którym panuje zdrowe podejście accomplish pracy i życia.

W Radomiu accomplish roku 2021 honorowe obywatelstwo przyznano 23 (lub 24) osobom:

Miasta i gminy partnerskie: