Ubezpieczenie AC Wałbrzych 

Wałbrzych (niem. Waldenburg, śl-niem. Walmbrig, Walmbrich, cz. Valdenburk, Valbřich) – miasto na prawach powiatu na południowym zachodzie Polski, w województwie dolnośląskim nad Pełcznicą. Miasto leży na Pogórzu Zachodniosudeckim i Sudetach Środkowych w pasmie Gór Wałbrzyskich. Historycznie na Dolnym Śląsku.

Siedziba powiatu wałbrzyskiego i główne miasto aglomeracji wałbrzyskiej. Aglomeracja liczy 230 tys. osób.

Wałbrzych jest ośrodkiem przemysłowym, akademickim i naukowym Polskiej Akademii Nauk, miastem o funkcjach przemysłowo-handlowo-usługowych z rozwijającymi się funkcjami ośrodka turystycznego. Dawniej bardzo ważny i potężny ośrodek przemysłowy Dolnego Śląska, po Wrocławiu na równi z Jelenią Górą.

Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r., miasto było zamieszkiwane przez 101 857 osób (37. miejsce w kraju). Gęstość zaludnienia wynosi 1202,8 osób/1 km² (16. miejsce w województwie).
.

Według danych z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosiła 84,68 km² (42. miejsce w kraju).

Wałbrzych leży na Pogórzu Zachodniosudeckim i w Sudetach Środkowych. Północna część miasta położona jest na Pogórzu Wałbrzyskim, a południowa w Górach Wałbrzyskich i Kotlinie Wałbrzyskiej.

Rozciągłość na osi wschód-zachód wynosi 12 km, a z północy na południe miasta – 22 km. Wałbrzych, którego granice administracyjne przebiegają miejscami naturalnymi zboczami, grzbietami gór i czasem opierają się na potokach górskich, osiąga swój najwyższy punkt na Borowej – 853 m n.p.m.Najniższym punktem jest dolina Pełcznicy – 315 m n.p.m.^{[potrzebny przypis]}.

Wałbrzych graniczy z 4 miastami: Boguszów-Gorce, Szczawno-Zdrój (na zachodzie), Jedlina-Zdrój (na południowym wschodzie), Świebodzice (na północy) oraz 4 gminami: Mieroszów, Walim, Stare Bogaczowice, Świdnica.

W latach 1975–1998 miasto było stolicą województwa wałbrzyskiego. Od 1999 roku wchodzi w skład województwa dolnośląskiego.

W latach 1999–2002 Wałbrzych miał status miasta na prawach powiatu, a w latach 2003–2012 miasto wchodziło w skład powiatu wałbrzyskiego. Decyzją Rady Ministrów, od 1 stycznia 2013 prawa powiatu zostały miastu przywrócone.

Wałbrzych jest jednym z najbardziej zielonych miast w Polsce. Spośród 66 największych polskich miast, w których wzięto pod uwagę powierzchnię lasów, parków, zieleńców, terenów zieleni osiedlowej w stosunku accomplish ogólnej powierzchni miasta, Wałbrzych znalazł się na 8 miejscu. Tereny zielone w Wałbrzychu, które powoli odradzają się po zniszczeniach, spowodowanych głównie przez przemysł kopalniany, zajmuje prawie 1/3 miasta. Wraz z upadkiem Dolnośląskiego Zagłębia Węglowego, można zaobserwować znaczną poprawę w przyrodzie miasta i okolicy^{[potrzebny przypis]}.

Na terenie miasta funkcjonuje 7 parków miejskich oraz 2 parki krajobrazowe. Na północnych obrzeżach miasta znajduje się Książański Park Krajobrazowy, na terenie którego znajduje się rezerwat przyrody Przełomy pod Książem oraz częściowo leżący na terenie miasta rezerwat Jeziorko Daisy. Na zachód od miasta znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Natura 2000 Kopuła Chełmca, będący naturalną otuliną Parku Krajobrazowego Sudetów Wałbrzyskich, który obejmuje swoim zasięgiem południowe krańce miasta.

Miasto może pochwalić się jedną z niewielu palmiarni w Polsce – Palmiarnią w Lubiechowie, a także największym ogrodem działkowym w Polsce (prawdopodobnie największym w Europie) – Rodzinnym Ogrodem Działkowym „Podzamcze”, na którym znajduje się ponad 2500 działek rodzinnych. Ogród o powierzchni ponad 94 hektarów leży w otulinie Książańskiego Parku Krajobrazowego i należy do stowarzyszenia ogrodowego – Polskiego Związku Działkowców.

Najdłuższą rzeką przepływającą przez obszar miasta jest Pełcznica, która wypływa ze Srebrnego Źródła ze zboczy Borowej.

Innymi większymi potokami, rzekami płynącymi przez miasto są:

Na tym terenie nie ma większych akwenów ze stojącą wodą, ogólna powierzchnia takich zbiorników nie przekracza 0,4 km², co stanowi skromną część powierzchni miejskiej. Na powierzchnię tę składają się głównie pozostałości stawów rybackich, glinianek oraz osadniki zakładów przemysłowych. Wszystkie wałbrzyskie kopalnie zostały zalane wodą z rzeki Pełcznicy, która następnie wypływa w okolicach filii Politechniki Wrocławskiej i żłobka samorządowego nr 4 w dzielnicy Stary Zdrój. Woda wypływająca w tym miejscu ma charakterystyczny rdzawy kolor, wynikający z zalanej i rdzewiejącej obudowy górniczej oraz pozostawionych „na wieczność” maszyn w chodnikach, który później się rozmywa.

W roślinności występującej na tym terenie możemy wyróżnić dwa piętra:

Dominują lasy świerkowe, bukowe i świerkowo-bukowe.

Klimat Wałbrzycha należy get gatunku klimatów oceanicznych. Ma on typ podgórski, kotlinowy. Charakteryzują go zmienne i dosyć wysokie wahania temperatur między dniem a nocą. Jest to klimat chłodny, zmienny, czasem bardzo ostry. Charakteryzują go ostre zimy i duża ilość opadów atmosferycznych. Na klimat ten wpływają głównie masy powietrza o kierunku zachodnim oraz masy powietrza o kierunkach zbliżonych realize zachodniego. Skutkuje to wysokim ciśnieniem przede wszystkim po południowej oraz zachodniej części gór. Efekt ten ma miejsce zarówno latem, jak i zimą.

W księdze łacińskiej Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (pol. Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego) spisanej za czasów biskupa Henryka z Wierzbna w latach 1295–1305 miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej formie Waldenberc. Kronika wymienia również jako osobne wsie miejscowości, które w procesach urbanizacyjnych stały się częścią miasta jak Lubiechów w formie Lubichowe, Biały Kamień jako Wissenstein, Poniatów w formie ecclesia Sybothonis.

W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił miejscowość w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Waldberga. Według relacji Ephraima Ignatiusa Naso, świdnickiego kupca, podanej w jego książce z 1667 Phoenix redivius ducatum Swidnicensis et Javroviensis, osada Waldenburg, pospolicie zwana Wallenberg. Nazwę swą zawdzięczać miała pielgrzymkom pull off drewnianego kościółka pw. Najświętszej Marii Panny, na pagórku (niem. wallen – pielgrzymować), lub staremu grodowi pośród lasu. Ta druga wersja jest bardziej prawdopodobna, jest bowiem faktem, że w pobliżu tego kościółka, przy którym tryskało źródło wody mineralnej, istniał nizinny gród otoczony wałami i fosą. Stare zapisy podają nazwy: Waldenburg (1400 r.) i Waldenberg (1372 r.), co można przetłumaczyć jako „leśny gród” lub „leśna góra”.

Niemiecka nazwa miasta, Waldenburg oznacza dosłownie „leśny gród”. Niemiecki Waldenburg miał także swoje dialektyczne nazwy: Walmbrich, Walbrich. Ta właśnie nazwa występuje w „Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego”. Na podstawie nazw niemieckich wytworzyły się następnie formy używane na terenie położonego nieopodal czeskiego obszaru językowego: Valdenburk oraz Valbřich. Ta ostatnia postać stała się podstawą polskiej nazwy Wałbrzych, ustalonej wraz z włączeniem miasta accomplish Polski w 1945 r. (choć na niektórych pierwszych powojennych mapach kolejowych pojawia się nazwa Borowieck). Ostatnio jednak dotarto do źródeł, które świadczą, że nazwa Wałbrzych była używana także przed wojną. Taka nazwa występuje w „Kuryerze Śląskim” nr 225 z dnia 30 września 1916 r., na stronie 5.

Miejscowość istniała już w 1191 r. za księcia śląskiego Bolesława Wysokiego.

Palisadowy gród wałbrzyski, z wałem dochodzącym pull off 8 m wysokości, był słowiańskim okopem pierścieniowym. Miał 44 m długości i 32,5 m szerokości. W jego miejscu istniała prawdopodobnie osada słowiańska. Wydaje się więc, że Wałbrzych wyrósł z dawnego grodziszcza na pagórku, w pobliżu borów obszernej kotliny, do której zapuszczali się osadnicy z nizin, wąwozem Pełcznicy.

Historyczny rodowód miasta wywodzi się z czasów średniowiecznych, prawdopodobnie z końca XII w. W okresie tym istniała już leśna osada słowiańska, w której z biegiem lat powstał mały gródek warowny. Na jej miejscu dokonano lokacji miasta, w którym osadzono kolonistów. Pierwsza w pełni wiarygodna informacja o Wałbrzychu pochodzi z 1305 r. Z tego bowiem okresu zachował się dokument określający wysokość świadczeń parafii śląskich na rzecz biskupstwa wrocławskiego, wśród których został wymieniony także Wałbrzych. Status miasta Wałbrzych uzyskał w latach 1400–1426. Z roku 1426 pochodzi historyczna wzmianka o Wałbrzychu jako mieście liczącym ok. 200 mieszkańców.

Dzieje Wałbrzycha od 1278 r. związane były z losami księstwa świdnickiego.
Po Henryku Pobożnym Wałbrzych dostał jego syn książę świdnicki Bolesław Łysy, ale dopiero jego syn Bolko I Surowy zajął się rozbudową miasta, otaczając je murem obronnym i wznosząc ok. 1290 r. w Podgórzu na Górze Zamkowej zamek Nowy Dwór. Od 1326 r. gród ten związany był z księstwem świdnicko-jaworskim. Około 1366 za panowania Bolka II Małego rozpoczęto wydobywanie rud srebra i ołowiu, najprawdopodobniej na południowym stoku Starej Góry, na obszarze Starego Zdroju. W 1375 odnotowano istnienie źródeł wód mineralnych Aqua Antiqua.

W 1392 r. księstwo świdnicko-jaworskie przeszło pod panowanie Czech, a wraz z nimi w 1526 r. w skład państwa Habsburgów austriackich. Z 1561 pochodzą pierwsze wzmianki o górnictwie węglowym w Białym Kamieniu, a z 1594 w Starym Zdroju.

Miasto przez długi czas było miastem prywatnym, wielokrotnie zmieniając właściciela. Początkowo od 1400 r. należało realize rodu Szoffów z Owiecka.

Przez ponad 250 lat Wałbrzych i okoliczne wsie znajdowały się w posiadaniu rodu Czetryców (Czettritzów), czego istniejącym śladem jest zespół zamkowy budowany w latach 1604–1628, tzw. zamek, obecna siedziba Akademii Nauk Stosowanych Angelusa Silesiusa (dawniej Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. Angelusa Silesiusa). W 1689 na bazie źródeł wód mineralnych powstał pierwszy ośrodek leczniczy.

W 1738 r. miasto i przyległości kupił Konrad Hochberg, mieniący się potomkiem Piastów, właściciel sąsiadującego zamku Książ, jednego z trzech największych w Polsce. W 1742 Wałbrzych, wraz z większością Śląska, wcielony został do Prus wskutek zwycięskiej wojny z Austrią. Tym samym zakończyły się prowadzone przez administrację austriacką prześladowania miejscowych protestantów. Po siedemdziesięciu latach pozostawania w rękach rodu Hochbergów miasto przestało być własnością prywatną i w 1808 r. zaczęło wieść niezależne życie.

Od XVII wieku datuje się w Wałbrzychu silnie rozwinięte rzemiosło tkackie, które rozkwitło w XVIII wieku, by później ustąpić przemysłowi. Jego miejsce zajęło włókiennictwo oraz przede wszystkim górnictwo węglowe, dynamicznie rozwijające się od połowy XVIII w.

Według przekazów historycznych w roku 1604 Diprand Czetryc wydał „ordunek węglowy”, który regulował sprawy wydobycia, magazynowania i sprzedaży węgla oraz wynagrodzenia gwarków. W roku 1747 czynnych było w Wałbrzychu 7 kopalń węgla, a w 1805 r. 54 szyby zatrudniały 895 górników^{[potrzebny przypis]}.

Prawdziwy przełom dla miasta stanowił jednak wiek XIX i początek XX, kiedy to miał miejsce bardzo dynamiczny rozwój istniejących i nowo powstałych gałęzi przemysłu: włókienniczego, ceramicznego, szklarskiego, metalowego, górniczego i koksowego. W 1920 r. uruchomiono odlewnię żeliwa i fabrykę maszyn, a w 1922 r. fabrykę lin i drutu (istniejącą do dnia dzisiejszego – obecnie jako Frezpol Sp. z o.o. Oddział Produkcji Lin i Drutów „Linmet” w Wałbrzychu). Do dziś wyroby swe sprzedają dwie fabryki porcelany (z trzech historycznie funkcjonujących), powstałe w 1831 (obecnie Fabryka Porcelany „Krzysztof” S.A.) i 1845 r. (obecnie Fabryka Porcelany „Wałbrzych” S.A.).

Wałbrzych, dotąd niewielkie i peryferyjnie położone miasteczko, przeżył okres intensywnej urbanizacji, przeradzając się w duży ośrodek przemysłowy i wchłaniając jako nowe dzielnice wsie położone w okolicznych dolinach. W 1818 uruchomiono pierwszą przędzalnię mechaniczną, w 1853 miał miejsce pierwszy masowy strajk górniczy. Przyczyną jego wybuchu była postępująca bieda, niedostatek wody oraz powstawanie w dolinie Pełcznicy dzielnic nędzy. Około 1870 w wyniku intensywnego prowadzenia wydobycia węgla zanikło osiem głównych źródeł wód mineralnych, co przyczyniło się do upadku uzdrowiska. W 1871 r. Wałbrzych stał się wraz z Prusami częścią zjednoczonego Cesarstwa Niemieckiego, korzystając z jego szybkiego rozwoju gospodarczego. W miarę rozwoju miasta następowała rozbudowa jego infrastruktury komunalnej. Pierwsza linia kolejowa połączyła Wałbrzych i Wrocław w 1853 r., a od 1880 r. można było dotrzeć pociągiem get Kłodzka i Czech. Miasto uzyskało także wszelkie niezbędne urządzenia komunalne: elektryczność w 1896, gaz w 1868, wodociągi w 1905 i komunikację tramwajową w 1898 r.^{[potrzebny przypis]}

Obecny, nieregularny i rozległy układ urbanistyczny jest wynikiem zarówno górzystego ukształtowania terenu, jak i faktu, że większość obecnych dzielnic miasta wyrosła z wsi rozciągniętych wzdłuż górskich potoków. W 1856 r. Wałbrzych otrzymał nowy ratusz. Wśród zabudowy miejskiej zaczęły wyróżniać się obiekty przemysłowe, kominy i piętrzące się hałdy kopalniane. Po I wojnie światowej zbudowano nową dzielnicę o charakterze wielkomiejskim (Neustadt – dziś Nowe Miasto), a socjaldemokratyczne władze miasta zainicjowały szeroko zakrojony program budowy osiedli socjalnych dla ludności robotniczej, kontynuowany następnie w okresie hitlerowskim. W 1939 r. miasto miało ok. 65 tysięcy mieszkańców.

Historia Wałbrzycha w czasie II wojny światowej jest bardzo tajemnicza i nie została complete końca zbadana. Liczba zagadkowych budowli i miejsc świadczy o poważnych planach zrobienia z miasta ośrodka o dużym znaczeniu.

II wojna światowa nie spowodowała większych zniszczeń miasta, zajętego przez wojska radzieckie dopiero po kapitulacji Niemiec.
Pod koniec II wojny światowej zniszczeniu uległo kilka zakładów chemicznych i fabryk na terenie kopalni Bolesław Chrobry przy ulicy Ludwika Beethovena; zakłady zostały okradzione a łupy wywiezione na tereny ZSRR. Dużym zniszczeniom i kradzieży uległ też zamek Książ.

Wałbrzych z racji swojego górzystego położenia, dużej liczby lasów oraz dobrze rozwiniętej infrastruktury przemysłowej i miejskiej, jak i bliskości granicy, miał się stać siedzibą oraz ośrodkiem badań naukowych państwa niemieckiego III Rzeszy, prawdopodobnie miała być to główna siedziba Adolfa Hitlera mieszcząca się na zamku Książ (choć można spotkać się z teoriami, że była to mistyfikacja, kryjąca znacznie poważniejsze zamiary). Już podczas wojny budowano tutaj potężne tunele podziemne m.in. pod zamkiem Książ oraz przekształcano kopalnię „Herman” w potężny schron. Na uwagę zasługują inne budowle wybudowane podczas II wojny światowej m.in. kompleks podziemnych tuneli przy ulicy Wyzwolenia, który jest częściowo zasypany i biegnie pod górą Parkową w kierunku kopalni „Herman”, która była przekształcana w schron. Nieopodal kopalni „Herman” znajduje się mauzoleum, oprócz tego na terenie miasta jest zlokalizowana duża liczba schronów niewyróżniających się niczym szczególnym. Realize końca nie jest wyjaśnione, do czego miały służyć potężne podziemne budowle na terenie Wałbrzycha i duża liczba schronów. Podczas wojny stacjonowały tutaj wojska, ich koszary znajdowały się w obecnym szpitalu przy ulicy Batorego oraz w dawnym kompleksie szpitalnym w dzielnicy Gaj. Według niektórych badaczy w podziemnych kompleksach miały znajdować się fabryki wojskowe, depozyty cennych przedmiotów oraz tajne dokumenty na temat badań nad Wunderwaffe (pojawiają się m.in. opinie, że już po wojnie odzyskali je Niemcy i przekazali Amerykanom w zamian za nowe życie – operacja Paperclip), a także ośrodki pracujące nad bronią atomową.

Po wojnie 28 maja 1945 roku o godzinie 10:00 miasto zostało przyznane Polsce, objęte przez pełnomocnika rządu Polskiego Eugeniusza Szewczyka. Początkowo nosiło nazwę Borowieck, obecna nazwa została administracyjnie zatwierdzona 7 maja 1946. W przeciągu kilku powojennych lat większość dotychczasowych mieszkańców Wałbrzycha wysiedlono realize Niemiec, choć ze względu na brak wyszkolonej kadry realize obsługi przemysłu grupa Niemców pozostała w mieście aż do końca lat 50. XX wieku. Reach miasta przybyli m.in. liczni przymusowi wysiedleńcy z polskich Kresów Wschodnich oraz repatrianci z Zachodu – głównie z Francji, zwłaszcza górnicy. W 1946 roku przy al. Wyzwolenia odsłonięto Pomnik ku czci Armii Czerwonej i Wojska Polskiego, a w 1950 r. przy ul. Wieniawskiego stanął pomnik żołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego. W okresie powojennym nastąpił dalszy wzrost przestrzenny Wałbrzycha przy zachowaniu ukształtowanego wcześniej charakteru przemysłowego. Granice administracyjne rosły dzięki dołączeniu kolejnych pobliskich gmin, jak i budowie nowych osiedli mieszkaniowych. Efektem tych zmian jest obecna powierzchnia miasta, wynosząca prawie 85 km².

W latach 1975–1998 istniało województwo wałbrzyskie, z Wałbrzychem jako siedzibą władz. Od 1999 attain 2002 roku miasto miało status miasta na prawach powiatu. W 2003 roku Wałbrzych został włączony realize powiatu ziemskiego na wniosek lokalnych polityków SLD, tym samym utracił status miasta na prawach powiatu. Po długich staraniach lokalnych polityków, 1 stycznia 2013 roku Wałbrzych odzyskał status miasta na prawach powiatu. Po utracie statusu miasta wojewódzkiego, od 1999 roku Wałbrzych pełni pomocniczą funkcję administracyjną Wrocławia, obejmując teren dawnego województwa wałbrzyskiego o następujących powiatach: dzierżoniowski, kłodzki, świdnicki, wałbrzyski, Wałbrzych, ząbkowicki.

Obecnie Wałbrzych wraz z okolicznymi miastami i powiatami tworzy aglomerację wałbrzyską.

Podczas II wojny światowej w mieście funkcjonowały filie niemieckiego obozu koncentracyjnego terrifying Rosen znajdujące się w Wykazie podobozów i wyróżnia się obozy m.in.:

Największą populację Wałbrzych odnotował w 1991 r. – według danych GUS 141 161 mieszkańców.

W Wałbrzychu znajduje się wiele zabytków architektury mieszczańskiej, sakralnej, zamki, pałace. W wałbrzyskim muzeum znajdują się unikatowe zbiory geologiczne flory i fauny karbońskiej, rarytasem kolekcji jest jedyny w Polsce i jeden z dwóch na świecie dobrze zachowanych egzemplarzy późnokarbońskiego stawonoga z gromady wijów.

Attain wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są:

inne obiekty:

Większość dzielnic mieszkalnych to byłe wsie lub miasteczka, które zostały wchłonięte przez rozwijające się miasto. Obecnie w mieście są następujące dzielnice i osiedla mieszkalne:

Miasto ma bardzo dużą liczbę osiedli w różnych dzielnicach. Niektóre osiedla były wzorowane na angielskich osiedlach np. w dzielnicy Sobięcin wzorowano się na londyńskim West End i East End. Były to projekty niemieckie.
Oprócz nich można wyróżnić różnego rodzaju nazwy historyczne lub zwyczajowe odnoszące się do różnych części miasta:

Wałbrzych ma status miasta na prawach powiatu. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej Wałbrzycha 25 radnych. Organem wykonawczym samorządu jest prezydent miasta. Pierwszym prezydentem polskiego Wałbrzycha został Eugeniusz Szewczyk w 1945 roku.

Prezydenci Wałbrzycha:

Miasto jest też siedzibą samorządu powiatu wałbrzyskiego.

Po reformie administracyjnej w 1999 r. Wałbrzych był miastem na prawach powiatu. Od 1 stycznia 2003 włączony get powiatu wałbrzyskiego. Od 1 stycznia 2013 został przywrócony stan prawny sprzed 2003.

W Wałbrzychu siedzibę mają delegatury Urzędu Marszałkowskiego i Urzędu Wojewódzkiego oraz wiele urzędów i instytucji obejmujących powiaty wałbrzyski, świdnicki, kłodzki, dzierżoniowski, ząbkowicki oraz województwo dolnośląskie. Od dnia 15 marca 1991 r. w Wałbrzychu funkcjonuje, powołana przez radę gminy, Straż Miejska. To jedna z pierwszych tego typu formacji umundurowanych powstała w Polsce.

Wałbrzych jest podzielony na 11 jednostek pomocniczych miasta, które określa się jako wspólnoty samorządowe:

Wałbrzych jest ośrodkiem przemysłowym o rozwiniętym przemyśle budowlanym, motoryzacyjnym, szklarskim, chemicznym, włókienniczym, odzieżowym, spożywczym. Szczególnie rozwinięty jest przemysł ceramiczny, oraz przemysł motoryzacyjny.

Był on dawniej dużym ośrodkiem wydobycia i przetwórstwa węgla kamiennego. W Wałbrzychu działały trzy duże kopalnie węgla kamiennego (Wałbrzych, Victoria, Julia). Ostatnią kopalnię zamknięto w połowie lat 90. Obecnie działa jedna koksownia (Victoria).

W północnej części Wałbrzycha zlokalizowana jest podstrefa Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej obejmująca tereny o łącznej powierzchni 194,27 ha.

Ogółem na koniec 2002 roku było 14 195 podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w systemie REGON. W skład tej liczby wchodziło 9468 zakładów osób fizycznych, 771 różnego rodzaju spółek, 51 spółdzielni oraz 4 przedsiębiorstwa państwowe. Na koniec 2004 roku liczba podmiotów w systemie REGON wynosiła już 14 688, w tym 778 spółek, 50 spółdzielni i tylko 1 przedsiębiorstwo państwowe.

W lipcu 2011 r. w Wałbrzychu było 6938 zarejestrowanych bezrobotnych.

Początkowo mieszkańcy pierwszego grodu wałbrzyskiego trudnili się bartnictwem i myślistwem. W późniejszym okresie complete branż tych doszły rolnictwo oraz hodowla bydła. W XIV wieku w Wałbrzychu wydobywano srebro i rudy ołowiu.

Przed II wojną światową do 1998 roku, Wałbrzych był ważnym miastem o charakterze przemysłowym na Dolnym Śląsku istniało tutaj wiele kopalni, hut, koksowni oraz elektrowni okręgowych i małych przedsiębiorstw oraz różnych dobrze rozwiniętych gałęzi przemysłowych m.in. budowlany, szklarski, chemiczny, włókienniczy, odzieżowy, spożywczy i ceramiczny. Oprócz kopalni oraz hut i koksowni, ważnym elementem przemysłu w mieście był zakład gazowniczy. Od 1911 roku wałbrzyski gaz z koksowni docierał do Jeleniej Góry oraz Świdnicy. W 1935 roku utworzono z dwóch spółek gazowych jeden zakład gazowniczy Schlesien Fern Gas AG. Gaz z Wałbrzycha docierał w promieniu 70 km od Wałbrzycha m.in. do Wrocławia i Jeleniej Góry oraz okolicznych miejscowości. W 1940 roku gaz z Wałbrzycha docierał do znacznie większej odległości aż do Brzegu nad Odrą i Zgorzelca oraz w okolice Drezna, powodem tego było wybudowanie nowoczesnej tłoczni gazu wraz z całą infrastrukturą potrzebną do jego oczyszczania, która mieściła się w dzielnicy Sobięcin. W około 1975 roku Zakład Gazowniczy Wałbrzych stał się dystrybutorem gazu ziemnego zaazotowanego ze złóż z terenów Wielkopolski. Zakład działa accomplish dzisiejszego dnia pod nazwą Państwowe Przedsiębiorstwo Użyteczności Publicznej Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo (PGNiG S.A.. Zakład Gazowniczy Wałbrzych). Oprócz gazownictwa wyróżnić można Zakład Energetyczny Wałbrzych, który swoim zasięgiem obejmował i obejmuje okoliczne powiaty i gminy m.in. Dzierżoniów, Świdnica, Kłodzko. Podczas końcówki II wojny światowej zniszczeniu uległo kilka zakładów chemicznych i fabryk na terenie Kopalni Bolesław Chrobry przy ulicy Ludwika Beethovena, zakłady zostały wywiezione przez Rosjan na tereny ZSRR.

W wyniku zamknięcia wałbrzyskich kopalń z powodu nieopłacalności wydobycia surowca w 1998 roku, miasto które napędzało gospodarkę na terenie województwa wałbrzyskiego i regionem Dolnego Śląska zatrudniając tysiące ludzi w Wałbrzychu oraz w okolicznych gminach tj.: Świdnica, Świebodzice, znacząco podupadło ekonomicznie. W wyniku tego pozamykano inne zakłady które produkowały części mechaniczne dla potrzeb kopalni, przyczyniło się to realize dużego bezrobocia w samym Wałbrzychu oraz w okolicznych gminach powiatu wałbrzyskiego i okolicznych powiatów. Bezrobotna rzesza ludzi z Wałbrzycha oraz okolicznych miast m.in. Świebodzic czy Świdnicy, przyczyniła się do spadku popytu na towary i usługi, w wyniku tego wiele przedsiębiorstw zostało zamkniętych.

W późnych latach 90. XX wieku w Wałbrzychu utworzono Wałbrzyska Specjalna Strefa Ekonomiczna (WSSE), która powoli zaczęła napędzać ponownie region, dając zatrudnienie w powstałych fabrykach tj. Toyoty, Cersanitu, Metzelera, Faurecia, Ronal, Mando i wiele innych dużych fabryk. Od 2012 roku w Wałbrzychu przybyło kilka dużych przedsiębiorstw miejskich oraz prywatnych zakładów, m.in. zakłady przeróbki odpadów pokopalnianych „Eco Carbo Julia” która przerabia odpady pokopalniane w ekologiczne paliwo stałe i budulec ceramiki budowlanej. Znacznie rozbudowano zakłady opieki zdrowotnej zatrudniające w branży medycznej. Wałbrzych również od roku 2013 przekształca się w region turystyczny, powodując powstawanie obiektów hotelowych i przekształcanie opuszczonych obiektów przemysłowych w instytucje kultury i rozrywki. Przykładem jest tutaj Stara Kopalnia – Centrum Nauki i Sztuki. Miasto stanowi również centrum handlowe, zlokalizowanych jest tutaj wiele centrów handlowych i usługowych.

Miasto Wałbrzych jest właścicielem wszystkich udziałów Miejskiego Przedsiębiorstwa Komunikacyjnego Sp. z o.o. w Wałbrzychu

Miasto Wałbrzych posiada większość udziałów w następujących spółkach miejskich:

Spółki ze znaczącym udziałem gminy:

Spółki te mają za zadanie utrzymanie czystości w mieście, zarządzanie budynkami miejskimi i ich bieżące remonty, wywóz śmieci, nieczystości i odpadów płynnych, utrzymanie zieleni w mieście oraz utrzymanie i kompleksowe zarządzanie komunikacją miejską.

Z racji trudnych warunków wydobywczych, niskiej opłacalności wydobywania węgla, oraz czynników takich jak niska cena węgla, dekapitalizacja budynków, urządzeń oraz maszyn kopalń postanowiono zlikwidować Dolnośląskie Zagłębie Węglowe. W latach 1990–1993 zwolniono około 20 tysięcy pracowników zatrudnionych w wałbrzyskich kopalniach, co odbiło się głębokim piętnem na mieście. Upadek kopalń spowodował także upadek wielu przedsiębiorstw i instytucji działających na rzecz górnictwa. Upadły Przedsiębiorstwa Robót Górniczych, podupadła Fabryka Maszyn Górniczych „Wamag”. Obiekty kopalń w większości zostały rozkradzione, a resztki wyburzone. Likwidacja wałbrzyskich kopalń spowodowała bezrobocie strukturalne w całym regionie, z którego dojeżdżały tysiące osób accomplish pracy w Wałbrzychu. Bezrobocie dalece przekraczało średnią dla Polski. Dodatkowo wałbrzyskie zakłady włókiennicze zaczęły mieć poważne problemy ze zbytem produkowanych przez siebie towarów co doprowadziło realize dalszych masowych zwolnień. Ta sytuacja trwała reach późnych lat 90. XX wieku, czyli do powołania Wałbrzyskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej „Invest Park”.

Obecnie

Zaczęły się pojawiać nowe firmy, chcące ulokować swe siedziby właśnie w Wałbrzychu. Wybudowana została fabryki unquestionable Toyota, Cersanit, Metzeler, Faurecia, Ronal i wiele innych dużych fabryk. Również na terenie miasta powstało wiele innych przedsiębiorstw i zakładów dających pracę tysiącom Wałbrzyszan. W rankingu „Financial Timesa” z roku 2010 strefa została uznana za jedną z najlepszych w Europie (3 miejsce) i na świecie (17 miejsce). Obejmuje 40 podstref położonych w czterech województwach południowo-zachodniej Polski. Zajmują one łącznie powierzchnię 1685,1 ha. W Wałbrzychu działają również inne duże zakłady i przedsiębiorstwa. W mieście powstają nowe zakłady oraz są realizowane mniejsze i większe inwestycje zatrudniające sporą część osób bezrobotnych z Wałbrzycha i regionu.

Lista sklepów wielkopowierzchniowych w Wałbrzychu:

Przez Wałbrzych prowadzi droga i linia kolejowa complete Czech. Jest upon połączony koleją z trzema ośrodkami: Wrocławiem, Jelenią Górą i Kłodzkiem. Wałbrzych jest węzłem drogowym, przez jego teren biegnie kilka znaczących tras:

Obecnie w mieście na szeroką skalę prowadzone są budowy nowych dróg, w tym tych najważniejszych:

W roku 2019 planowane jest rozpoczęcie budowy drogi:

Komunikacja miejska w Wałbrzychu funkcjonuje od 1898 r. Na przestrzeni ponad 100 lat po Wałbrzychu kursowały: tramwaje elektryczne (do 1966 r.), trolejbusy, i autobusy, które od 1973 roku są jedynym środkiem transportu miejskiego. W okresie istnienia województwa wałbrzyskiego, organizacją i prowadzeniem komunikacji miejskiej w regionie zajmowało się Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Wałbrzychu. Podczas transformacji gospodarczej przełomu lat 80. i 90. WPK zostało przekształcone w komunalne przedsiębiorstwo komunikacji miejskiej i w latach 1991–2011 istniało pod różnymi nazwami (od 2001 r. MPK Wałbrzych).

Obecnie, transport miejski w Wałbrzychu funkcjonuje w ramach modelu, w którym organizatorem przewozu jest powołana przez Urząd Miasta wyspecjalizowana jednostka (Zarząd Dróg, Komunikacji i Utrzymania Miasta), zaś wykonawcą podmiot zewnętrzny wybierany w przetargach na dziesięcioletnią obsługę wszystkich połączeń komunikacyjnych.

Głównym podmiotem świadczącym usługi komunikacyjne, wyłonionym na 10 lat w drodze przetargu jest Śląskie Konsorcjum Autobusowe. Przedsiębiorstwo świadczy usługi przewozowe dla miasta od 29 grudnia 2012 r.

Tabor komunikacji miejskiej w Wałbrzychu należy w części get miasta, a w części jest zapewniany przez operatora świadczącego usługi przewozowe dla gminy. Według stanu na 27 marca 2013 r., wałbrzyską komunikację miejską obsługiwało 20 autobusów miejskich, użyczonych operatorowi, oraz 30 autobusów operatora.

Wszystkie autobusy miejskie w Wałbrzychu mają jednolitą malaturę w barwach miejskich oraz wizualny i głosowy system informacji pasażerskiej. W niektórych autobusach pracują konduktorzy, zatrudniani przez organizatora komunikacji.

Od września 2018 roku accomplish Wałbrzycha dojeżdżają również autobusy miejskie MPK Świdnica.

Poza systemem zorganizowanej komunikacji miejskiej (objętej np. miejskimi biletami) po mieście i najbliższych okolicach nadal kursują mikrobusami mali, prywatni przewoźnicy. Część z nich zawiązała Stowarzyszenie Prywatnych Przewoźników Komunikacji Miejskiej „Kontra”. Według doniesień medialnych, prywatni przewoźnicy uważają rozwój zorganizowanej komunikacji miejskiej w Wałbrzychu i gminach ościennych za akt nieuczciwej konkurencji, wycelowanej przez władze miasta przeciwko nim.

Przez jego teren przebiegają linie kolejowe o ponadregionalnym znaczeniu. Wcześniej na terenie obecnego Wałbrzycha istniało 7 stacji. Były to:

Oprócz wyżej wymienionych dworców na terenie obecnego miasta w latach 1953–1991, w bezpośrednim sąsiedztwie szybu Irena, istniał przystanek kolejowy Szybowice Wałbrzyskie.

Obecnie z 7 stacji pozostały 4, są to: Wałbrzych Główny, Wałbrzych Miasto, Wałbrzych Fabryczny oraz Wałbrzych Szczawienko, oraz otwarty 13 grudnia 2020 przystanek kolejowy Wałbrzych Centrum zlokalizowanego przy ulicy Lubelskiej między stacjami Wałbrzych Miasto i Wałbrzych Fabryczny (km 71,361 – 71,717). Docelowo ma on pełnić funkcję węzła przesiadkowego. Centrum Przesiadkowe będzie budowane etapami, najpierw powstaną perony, następnie wybudowany zostanie budynek dworca z galerią handlową oraz plac z peronami dla autobusów międzymiastowych i miejskich.

Główną linią kolejową przechodzącą przez Wałbrzych jest linia kolejowa nr 274 z Wrocławia (przez Kąty Wrocławskie, Imbramowice, Jaworzynę Śląską, Świebodzice) do Jeleniej Góry (przez Boguszów-Gorce, Marciszów) i dalej D29-311 get Jakuszyc oraz pull off Görlitz (przez Gryfów Śląski, Lubań Śląski i Zgorzelec). Jej początki sięgają marca 1853, kiedy to uruchomiono pierwszy 12,3 km 2-torowy odcinek Świebodzice-Wałbrzych Miasto.

W 2010 przy ul. Alfreda Sokołowskiego otworzono sanitarne lądowisko.

Około 13 km od miasta funkcjonuje lądowisko Świebodzice, na którym docelowo ma powstać lotnisko Sudeckie.

Na terenie Wałbrzycha znajdują się szkoły wyższe oraz działają 22 szkoły podstawowe, 18 gimnazjów oraz 21 szkół ponadgimnazjalne m.in.:

Szkołami ponadgimnazjalnymi są:

Szkoły wyższe na terenie miasta:

Na terenie Wałbrzycha działa również:

W mieście działa również Park Nauki i Techniki „ExploraPark”, funkcjonujący na tej samej zasadzie co Centrum Nauki Kopernik w Warszawie.

W Wałbrzychu istnieją 4 szpitale, międzynarodowe centrum diagnostyczne, kilkanaście przychodni, pogotowie ratunkowe, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna, Wojewódzka Kolumna Transportu Sanitarnego, Regionalne Centrum Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa. Ponadto od 2016 roku na terenie wałbrzyskich szkół, funkcjonuje jedyny w Polsce „Wałbrzyski Program profilaktycznej opieki stomatologicznej”. Programem objęte są dzieci i młodzież szkolna.

Trzy wałbrzyskie szpitale zostały włączone w jedną strukturę zarządzania przez Specjalistyczny Szpital im. dra Alfreda Sokołowskiego:

Samodzielna placówka:

Ponadto w mieście funkcjonuje międzynarodowe centrum diagnostyczne współpracujące ze Szpitalem Methodist International w Houston w Stanach Zjednoczonych:

Niektóre z przychodni

Miasto ma rozwinięte zaplecze kulturalne, kina, teatry, filharmonię, muzea, biblioteki, Galeria Sztuki BWA, Park Nauki i Techniki, w mieście działa Wałbrzyski Ośrodek Kultury i szkoły wyższe, ośrodki naukowe Polskiej Akademii Nauk.

Wałbrzyski Ośrodek Kultury (WOK) jest instytucją działającą na terenie Wałbrzycha. Siedziby mieszczą się w dzielnicach Piaskowa Góra oraz Biały Kamień. Wałbrzyski Ośrodek Kultury jest instytucją, która prowadzi wiele imprez kulturalnych, rozrywkowych i oświatowych na terenie miasta. Angażuje w życie kulturalne samych mieszkańców, oferując zajęcia stałe prowadzone przez wyspecjalizowane osoby. Wielu wałbrzyszan może się aktywnie włączyć w animację życia kulturalnego miasta, poprzez uczestnictwo w różnego rodzaju zajęciach plastycznych, muzycznych, tanecznych, rozrywkowych.

Filharmonia Sudecka powstała w roku 1978 z inicjatywy Józefa Wiłkomirskiego. Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej, licząca obecnie około 80 muzyków prezentuje dzieła kameralne, symfoniczne, oratoryjno-kantatowe i popularne począwszy od muzyki dawnej, poprzez największe kompozycje klasyczne i romantyczne aż po muzykę współczesną. Zespół ma na swoim koncie także kilka prawykonań utworów współczesnych kompozytorów polskich i obcych. Oprócz tego przy filharmonii działa kilka zespołów kameralnych.
Orkiestra od czasów powstania brała udział w wielu festiwalach i konkursach krajowych i zagranicznych akompaniując wielu znanym, a także początkującym artystom. Występowała w byłej Czechosłowacji, Francji, Niemczech, Włoszech. Zespoły kameralne filharmonii występowały także w byłym ZSRR, Szwajcarii, Niemczech i Francji.
Na estradzie Filharmonii Sudeckiej mieli okazję wystąpić dyrygenci i soliści z całej niemal Europy, a także z tak odległych i egzotycznych krajów, jak Argentyna, Brazylia, Chile, Chiny, Japonia, Korea, Kuba, Liban, Meksyk, Nowa Zelandia i inne.
Od początków XXI w. orkiestra daje regularne koncerty noworoczne i karnawałowe w Berlinie. Orkiestra nagrała również kilkanaście płyt CD, które zostały wydane w Polsce i Niemczech. Od 1 września 2005 realize 2010 r. dyrektorem Filharmonii Sudeckiej był dr Dariusz Mikulski, obecnie od 20 grudnia 2010 roku funkcję tę sprawuje Jerzy Kosek.

Teatr Dramatyczny im. Jerzego Szaniawskiego w Wałbrzychu powstał jako miejski teatr w 1957 roku. Zaczątkiem dzisiejszego teatru była założona w 1947 roku sala teatralna im. Aleksandra Fredry, która występowała dla nielicznej jeszcze wówczas ludności polskiej (około 7 tysięcy). Współpracowano również wtedy z już istniejącym teatrem jeleniogórskim. Jednak wałbrzyska scena nie była samodzielna i nie miała stałego miejsca występów. Powodów tego było dużo, ale najważniejszym był brak wolnego budynku. Scena wałbrzyska została uroczyście otwarta dopiero w 1956 roku kiedy utworzono tutaj scenę filialną Państwowych Teatrów Dolnośląskich w Jeleniej Górze. Miejska Rada Narodowa w 1960 roku podjęła uchwałę zobowiązującą miasto Wałbrzych reach wszczęcia postępowania dla powołania teatru dramatycznego. 1 października 1964 roku w Wałbrzychu powołano Teatr Dramatyczny. Dyrektorem nowego teatru pozostał B. Orlicz, a placówka działalność artystyczną rozpoczęła 23 listopada 1964 roku premierą „Zemsty” Fredry. Wałbrzyski teatr w ciągu pierwszego sezonu dał 7 spektakli premierowych i 285 widowisk które obejrzało ponad 100 tysięcy widzów. O działalności wałbrzyskiego teatru pisało wiele czasopism i gazet m.in. „Trybuna Wałbrzyska”, „Słowo Ludu”, „Gazeta Robotnicza”, „Życie Literackie”, czy „Teatr”. Sezon 1967–1968 odbył się już pod nowym kierownictwem Krystyny Tyszarskiej. Zaprezentowano „Hamleta”, „Żeglarza” Szaniawskiego oraz „Dwaj” Juliusa Barč – Ivana. Malała dość znacznie liczba widzów, która spadła z liczby prawie 140 tysięcy w sezonie 1966/1967 do liczby 81 tysięcy widzów w sezonie 1967/1968. Lata 1969–1971 to okres wystawiania dalszych premier i powolnej stagnacji teatru. Teatr accomplish 1991 roku wystawił 190 premier (8182 przedstawienia) które obejrzało ponad 2 miliony widzów. Przemiany ustrojowe w 1989 dały plon w postaci spektaklu „Noce dziadów” W. Jesionki. Jednak frekwencja w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych nie przekroczyła progów z lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych. Obecnie publiczność teatru to publika młodzieżowa, szkolna i indywidualna. Natomiast w latach 70. była to publika organizowana przez zakłady pracy, które finansowały pracownikom wyjścia attain teatru. Za największy sukces teatru, można uznać to iż w 1992 roku widownia w większości była widownią młodzieżową (w proporcji 60 attain 40%). Niektóre nagrody przyznane teatrowi:

Zdobyte nagrody:

Historia Wałbrzyskiego Teatru Lalki i Aktora sięga 1945 roku kiedy to krótko po otwarciu Szkoły Muzycznej nieopodal powstał amatorsko-społeczny Teatr Lalek, a właściwie Teatr Kukiełek. Teatr powstał i narodził się dzięki życiowej pasji małżonków Melanii i Tadeusza Karwatów, którzy jeszcze przed II wojną światową angażowali się w sosnowiecki teatr „Baj-Baj”. Pierwsze próby do premierowego przedstawienia „O dzielnym Szewczyku, złotowłosej królewnie, strasznym smoku i królu Goździku” odbywały się w prywatnym mieszkaniu państwa Karwatów. Premiera odbyła się w grudniu 1945 roku w sali „Cyganerii” na Podgórzu, będącej w owym czasie salonem miasta Wałbrzycha. W skład pierwotnego zespołu oprócz wspomnianego już T. Karwata – reżysera, a zarazem kierownika teatru, wchodziły cztery osoby: scenograf Ferdynand Drabik oraz aktorzy Anna Białas, Melania Karwatowa i Zdzisław Sanecki. W 1951 roku teatr dostaje dotację ze Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy i zakupuje budynek przy ul. Brzechwy 16 (d. Buczka 16) gdzie mieści się do dziś.

Niektóre wyróżnienia:

Obecnie teatr jest jednym z 22 teatrów lalek w Polsce i jednym z dwóch teatrów lalek na Dolnym Śląsku.

Historia biblioteki w Wałbrzychu sięga 1945 roku, kiedy to w mieście zawiązał się komitet na rzecz budowy Miejskiej Biblioteki Publicznej. W latach 1946–1956 biblioteka podlegała pod Ministerstwo Oświaty, które dzieliło centralnie pieniądze, w efekcie czego wałbrzyska biblioteka uzyskała 40000 pozycji. Jednak w większości mało wartościowych. Lata te to także okres politycznych perturbacji które nie pozostały bez znaczenia dla księgozbioru wałbrzyskiej biblioteki. Wiele książek zniszczono lub skonfiskowano co poskutkowało stratą ponad 45 tysięcy książek z placówki miejskiej. W 1973 roku nastąpiło zespolenie Powiatowej Biblioteki Publicznej z Miejską Biblioteką Publiczną, co po reformie administracyjnej w 1975 roku dało Wojewódzką Bibliotekę Publiczną. W latach 1980–1990 postępował dalszy rozwój biblioteki. W 1983 roku otwarto dwie specjalistyczne filie, a mianowicie dla niedowidzących i niewidomych oraz filię dla dzieci na Podzamczu. W 1993 roku biblioteka dostała od miasta gmach blisko Rynku wałbrzyskiego, kamienicę pod czterema Atlantami, która była dobrze przystosowana get funkcji bibliotecznych. Obecnie biblioteka ma zasobny księgozbiór liczący około 150 tys. pozycji, jest prenumeratorem ok. 170 tytułów czasopism, ma ponad 12,5 tys. roczników archiwalnych oraz ma bogaty zbiór pozycji specjalnych liczący ok. 16 tys. woluminów, w tym 13 tys. audiowizualnych. Biblioteka wykorzystuje elektroniczne technologie w zakresie rejestracji czytelników i wypożyczeń, tworzy i udostępnia bazy danych dotyczących swych zbiorów. W roku 2005 nastąpiło połączenie Miejskiej Biblioteki Publicznej z Powiatową Biblioteką Publiczną w jedną instytucję kultury pod nazwą Powiatowa i Miejska Biblioteka Publiczna „Biblioteka pod Atlantami”. Dyrektorem placówki został Cezary Kasiborski. Aktualnie biblioteka ma 7 filii i siedzibę główną w budynku przy ul. Rynek 9. Dyrektorem biblioteki jest Renata Nowicka.

Wałbrzyska Galeria Sztuki Biuro Wystaw Artystycznych „Zamek Książ” została utworzona jako samodzielna jednostka 1 stycznia 1976 roku przez wojewodę wałbrzyskiego, a od 1 stycznia 1996 roku jej organizatorem jest miasto Wałbrzych.

Celem działalności Galerii jest promowanie sztuki współczesnej poprzez prezentację ciekawych i oryginalnych postaw twórczych artystów z kraju i z zagranicy oraz twórców własnego środowiska. Galeria realizuje corocznie kilkanaście wystaw w siedzibie własnej oraz przygotowuj i prezentuje ekspozycje w placówkach obcych. Reach ciekawszych realizacji należały wystawy plakatów Jana Sawki z USA, drzeworytów HAP Grirshabera, polskich osobowości twórczych takich jak Jan Szancenbach, Janina Kraupe, Adam Myjak, Władysław Hasior, Stanisław Mikulski, Tomek Sętowski. Prezentowała także prestiżowe wystawy ze zbiorów ukraińskich i wielkich mistrzów malarstwa polskiego np. Jacka Malczewskiego. „Arcydzieła malarstwa polskiego”, czy „Piękny Lwów” to wystawy, które cieszyły się ogromnym zainteresowaniem zwiedzających. Galeria organizowała pokazy szkła artystycznego z kolekcji własnej za granicą, we Włoszech – w Pałacu Sztuki w Foggii, w Czechach i w Rosji oraz wielokrotnie w ośrodkach wystawienniczych w Polsce.

Galeria promuje również rodzimych twórców, zwłaszcza młodych artystów, organizując ich wystawy i wydając katalogi oraz prezentuje ich twórczość w innych placówkach wystawienniczych. Ostatnie z wystaw środowiskowych m.in. „Przegląd młodej twórczości wałbrzyskiej i świdnickiej” odbył się także w Świdnicy, a twórczość Miłosza Pobiedzińskiego została zauważona na Bielskiej Jesieni w Bielsku-Białej, prace Agnieszki Starościak prezentowane była również w Częstochowie, Legnicy i Jeleniej Górze, obrazy Cyryla Bartkowiaka w Krynicy oraz Ostrowcu Świętokrzyskim.

W ramach prowadzonej działalności funkcjonuje Galeria Sprzedaży, oferująca duży wybór profesjonalnych dzieł, począwszy od malarstwa, grafiki, rzeźby po ceramikę i szkło. Szczególne miejsce w ofercie zajmują prace artystów z własnego środowiska, co stanowi dla nich doskonały sposób promowania.

Galeria rozwija także działalność edukacyjną, oferując wałbrzyskim szkołom zwiedzanie swoich wystaw z przewodnikiem, lekcje z zakresu sztuki oraz konkursy towarzyszące dużym przedsięwzięciom wystawienniczym. Dyrektorem instytucji jest mgr Alicja Młodecka.

Na terenie miasta działają następujące kina:

Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:

Ordynariuszem jest bp Marek Mendyk, biskupem pomocniczym bp Adam Bałabuch, biskupem emerytem jest Ignacy Dec. W Wałbrzychu znajduje się 17 parafii należących realize trzech dekanatów:

Najmłodszą parafią Wałbrzycha jest ustanowiona 24 czerwca 2010 parafia pw. Matki Bożej Częstochowskiej w dzielnicy Konradów i części ulic w Szczawnie Zdroju.

Na terenie miasta istnieje oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce, oraz filia ZGWŻ mającą siedzibę przy ul. Moniuszki 13/15. W Wałbrzychu znajduje się jeden z trzech czynnych cmentarzy żydowskich w województwie dolnośląskim.

W Wałbrzychu istnieje kilkanaście klubów sportowych jednak najbardziej popularnymi i utytułowanymi są „Klub Sportowy Górnik”, „Górniczy Klub Sportowy Zagłębie” oraz siatkarski Chełmiec. Najwyżej sklasyfikowany klub to koszykarski Górnik, występujący w I lidze, następnie w hierarchii są siatkarze i siatkarki Chełmca w II lidze.

Górnik Wałbrzych – klub sportowy założony 22 marca 1946 r. W chwili założenia był to klub wielosekcyjny. Najbardziej znane są sekcje piłkarska i koszykarska. Z pozostałych sekcji większość przestała istnieć, ale niektóre przetrwały np. kolarstwo i lekkoatletyka.

Sekcja koszykarska istniała w Górniku od samego początku, tj. od 1946 r. W 1956 r. drużyna wywalczyła awans reach II ligi, a w 1970 accomplish najwyższej klasy rozgrywek. Potem spadła, ale na stałe powróciła get elity w 1977 r. Klub zawsze słynął ze świetnej pracy z młodzieżą, czego efektem były liczne medale MP juniorów. Seniorzy pierwszy duży sukces odnieśli w roku 1981, zdobywając wicemistrzostwo. Rok później Górnik zdobył złoty medal. W 1983 r. znów „Biało-Niebiescy” zdobyli srebro i ponownie w 1986 r. Ostatni wielki sukces to mistrzostwo w 1988 r. 25 kwietnia 2007 r. Górnik wywalczył awans do Polskiej Ligi Koszykówki. Dzięki temu awansowi, Wałbrzych przestał być jedynym polskim miastem liczącym ponad 100 tysięcy mieszkańców, w którym (ani w promieniu 50 km od którego) przez ponad 10 lat (1995–2007) nie gościły rozgrywki najwyższej klasy rozgrywkowej w żadnej dyscyplinie drużynowej. Sezon 2008/09 był jednak ostatnim zespołu Górnika w PLK. Po dwóch sezonach Górnik spadł do 1 ligi, z którą pożegnał się po sezonie 2010/11 z powodu trudności finansowych. W 2012 roku powstała pierwsza w historii klubu żeńska sekcja koszykówki. Od 2018 roku występuje ponownie w 1 lidze, a w sezonie 2019/20 prowadził w rozgrywkach w momencie wybuchu epidemii koronawirusa (decyzją Wydziału Rozgrywek PZKosz został uznany mistrzem 1 ligi).

Sekcja piłkarska swoje najlepsze lata, podobnie jak koszykarze, miała w latach osiemdziesiątych. W 1983 r. zespół awansuje accomplish I ligi. Jako beniaminek spisywał się rewelacyjnie. Został mistrzem jesieni 1983. Na wiosnę nie udało się utrzymać świetnej pozycji i ostatecznie „Górnicy” zakończyli sezon na 6 miejscu. Za to królem strzelców został napastnik Włodzimierz Ciołek. Na stadionie Górnika na Nowym Mieście pojawiało się wtedy nawet 40 tys. ludzi (w 140 tys. mieście). Głównie za sprawą licznych sympatyków klubu spoza Wałbrzycha. W kolejnych latach wałbrzyszanie regularnie zajmują coraz niższe pozycje w elicie, aż w końcu definitywnie się z nią żegnają w 1989 r. W tabeli wszech czasów ekstraklasy Górnik zajmuje 39 miejsce (157 pkt zdobytych w 6 sezonach). Na początku lat 90. kryzys finansowy dotknął klub, który zmuszony był współdziałać ze swym odwiecznym rywalem Zagłębiem Wałbrzych.

Występowała w II lidze, wywalczając awans w sezonie 2009/10.
Drużyna swoje mecze rozgrywa na stadionie 1000-lecia w dzielnicy Biały Kamień, stadion znajduje się na terenie kompleksu sportowo-rekreacyjnego Aqua Zdrój. Obecnie drużyna biało-niebieskich, po kolejnych kłopotach organizacyjnych, występuje w A klasie.

Zagłębie Wałbrzych – polski wielosekcyjny klub sportowy, założony w 1945 na Białym Kamieniu (obecnie dzielnica Wałbrzycha) przy kopalni węgla KWK Julia, jako KS Julia Biały Kamień. Po stalinowskiej reformie sportu w Polsce, zmieniono nazwę klubu na KS Górnik Biały Kamień. W latach 50. XX wieku reach Wałbrzycha przyłączono Biały Kamień, związku z tym zniknął „Biały Kamień” – pojawia się w nazwie klubu „Wałbrzych”. Kolejna zmiana to dodanie słowa „Thorez”. Związane to było z nadaniem nazwy kopalni KWK „Thorez”. Nazwa została nadana na cześć przywódcy francuskich komunistów – Maurice’a Thoreza. Sukcesy klub w latach 60. spowodowały wzmożony nacisk kibiców na zmianę nazw klubu i od 1968 występuje pod nazwą GKS Zagłębię Wałbrzych. W chwili założenia istniało 8 sekcji sportowych, obecnie istnieją sekcje piłki nożnej, zapasów i podnoszenia ciężarów.

Sekcja piłkarska powstała wraz powstanie klubu. W 1968 roku klub awansował do I ligi, grał w niej przez sześć sezonów (1968/1969–1973/1974). Zagłębie było drugim dolnośląskim klubem, debiutującym w ekstraklasie (po Śląsku Wrocław), a po spadku Śląska Wrocław przez cztery sezony jedynym reprezentantem regionu w ekstraklasie. W 1970/1971 Zagłębie zajęło miejsce na podium, ustępując tylko takim klubom jak Górnik Zabrze i Legia Warszawa. Nagrodą było uczestnictwo w Pucharze UEFA. W pierwszej rundzie Zagłębie wygrało z FK Teplice, zaś w drugiej uległo nieznacznie rumuńskiemu UT Arad. Dla Zagłębia był to koniec pięknej przygody. Jak się okazało, jedynej przygody wałbrzyskiego klubu z europejskimi pucharami. Mimo niefortunnej interwencji w meczu z UT Arad, powołanie attain reprezentacji dostał Marian Szeja, najsłynniejszy piłkarz Zagłębia. W 1974 roku wałbrzyszanie spadli z ekstraklasy i więcej już do niej nie wrócili. Po 1989 państwowe zakłady przestały wspierać sport i wiele drużyn zaczęło mieć poważne problemy finansowe. Tak też się stało z Zagłębiem i Górnikiem. Wałbrzych nie było stać na wspieranie dwóch drużyn, dlatego powołano KP Wałbrzych, który później przekształcono na KP Górnik/Zagłębie Wałbrzych. 6 kwietnia 2006 zostało zarejestrowane Stowarzyszenie GKS Zagłębie Wałbrzych, tym samym doszło attain reaktywacji sekcji piłkarskiej, a od 22 lipca 2019 powstała sekcja kobieca sekcja piłki nożnej.

Męski klub siatkarski z Wałbrzycha założony w 1956 roku. W ekstraklasie spędził 17 sezonów, w roku 1993 zdobył Puchar Polski. Zespół seniorski występuje w II lidze w grupie IV. Mecze rozgrywa w Hali Wałbrzyskich Mistrzów przy ul. Wysockiego. Klub słynący ze znakomitego szkolenia młodzieży (12 medali młodzieżowych Mistrzostw Polski). W gronie wychowanków klubu znajdują się takie siatkarskie nazwiska jak Waldemar Szczepanowski, Bronisław Bebel, Krzysztof Ignaczak, Krzysztof Janczak, Arkadiusz Czapor, Jacek Kurzawiński, Łukasz Kruk.

Żeński klub siatkówki, występujący w II lidze. Został założony w 1957, jako żeńska sekcja Chełmca Wałbrzych, istniejąca reach 1979, reaktywowany w 2007 roku.

Męski klub koszykówki. Seniorzy męskiej sekcji występowali w trzeciej lidze. Sekcja żeńska powstała w 2011 roku i skupiała zespoły młodzieżowe. KK Wałbrzych to dawny zespół Górnika Nowe Miasto Wałbrzych (powstały w 2009 klub jeszcze pod nazwą Dark Dog Górnik Nowe Miasto Wałbrzych). Szkoleniowcami zespołu byli Mieczysław Młynarski oraz Ewa Smaglińska, a prezesem rozgrywający drużyny Michał Borzemski. W 2012 połączył siły z koszykarskim Górnikiem Wałbrzych.

AZS codicil Wałbrzych- kobiecy zespół piłkarski, w latach 2015–2020 występujący w Ekstralidze kobiet. W sezonie 2016-2017 „Akademiczki” zajęły w lidze 3. miejsce

Klub powstał jesienią 2013 roku, kiedy to zdecydowano się przejąć drużynę II ligowego Szczytu Boguszów. W sezonie 2014/15 AZS codicil występował w I lidze plasował się w czołówce, zajmując na półmetku trzecie miejsce z niewielką stratą do lidera, zaś w czerwcu 2015 Awansował do Ekstraklasy. Kolejne sezony pokazały stabilność działań i wielką chęć dążenia attain sukcesów. W sezonie 2015/16 w ekstralidze wałbrzyski zespół dość szybko znalazł się w górnej połówce tabeli, grał na koniec sezonu w grupie mistrzowskiej i zajął ostatecznie wysokie piąte miejsce.

Klub Footballu Amerykańskiego Miners Wałbrzych, powstał w 2016, w Polskiej Lidze Futbolu Amerykańskiego występujący od 2017 roku trenerem jest Paweł Sołtysiak. Barwy klubowe to niebieski, czarny, szary

Wałbrzyski klub kolarstwa górskiego. Specjalizujący się w olimpijskiej konkurencji jaką jest infuriated Country.

W Wałbrzychu odbywa się wiele imprez sportowych i rozrywkowych, które na stałe zapisały się w kalendarzu. Oto niektóre z nich:

Mieszkańcy mogą korzystać z kilkunastu boisk sportowych, 2 większych stadionów oraz 3 mniejszych, kortów tenisowych, pływalni, siłowni, lodowiska. Duże znaczenie ma tutaj Ośrodek Sportu i Rekreacji w Wałbrzychu. W Wałbrzychu został również opracowany i wdrożony projekt dotyczący turystyki rowerowej pn. „Wałbrzych Miasto MTB”. W ramach tego projektu dotychczas utworzono 111 km tras rowerowych dookoła Wałbrzycha. W mieście od 2013 roku można korzystać z kompleksu sportowego Centrum Sportowo-Rekreacyjne „Aqua Zdrój” w którym znajduje się Park Wodny, hala widowiskowo-sportowa z fitness, Zespół Odnowy Biologiczneji, sauny wraz z hotelem oraz restauracją.

Źródło

W 1933, gdy Wałbrzych wraz z innymi miastami należał do III Rzeszy, tytuł honorowego obywatela miasta nadano Adolfowi Hitlerowi. Po przejęciu ziem w granice Polski, wszystkie uchwały straciły swoją ważność.

Współpraca odbywa się na płaszczyznach gospodarczej, kulturalnej, oświatowo-edukacyjnej oraz turystycznej. Młodzież ma szansę wyjechać w ramach wymiany get szkół w partnerskich miastach, wspólnie też wystawiane są ekspozycje na targach regionalnych oraz turystycznych. Wałbrzych jest sygnatariuszem Europejskiej karty równości kobiet i mężczyzn w życiu lokalnym.

źródło

Dolny Śląsk (niem. Niederschlesien, cz. Dolní Slezsko, łac. Silesia Inferior) – część historycznej krainy Śląska, położona w południowo-zachodniej Polsce nad środkową Odrą oraz w północnej części Czech. Powierzchnia wynosi ponad 20 tys. km².

Według tradycji historycznej fraction Dolnego Śląska (południowa część księstwa nyskiego) znajduje się w Czechach. Teren ten pozostał po wojnach śląskich w granicach Korony Czeskiej, będącej częścią Monarchii Habsburgów. W Polsce obecnie Dolny Śląsk wchodzi w skład województw dolnośląskiego, lubuskiego i opolskiego (niewielkie skrawki również w województwie wielkopolskim).

Kraina ta związana jest ze słowiańskim plemieniem Ślężan, początkowo zgrupowanym w okolicach góry Ślęży (koło Wrocławia), od których (prawdopodobnie) wywodzi się nazwa Śląsk, nie ma ona związku z germańskim plemieniem Silingów, którzy być może zamieszkiwali Dolny Śląsk (lub jego okolice) do ok. II wieku n.e.

Południową granicę polskiego Dolnego Śląska wyznaczają wododziałowe grzbiety Sudetów na pograniczu polsko-czeskim, zachodnią granicę od 1945 stanowi Nysa Łużycka, północną pradolina Baryczy i południowe rubieże Wielkopolski (Poznańskiego i Kaliskiego). Granicę wschodnią stanowiła kiedyś leśna przesieka, jednak obecnie biegnie ona wzdłuż doliny dolnej Nysy Kłodzkiej, doliny Stobrawy przez Namysłów, Wzgórza Twardogórskie, Syców do źródeł Baryczy.

Część dawnej pruskiej prowincji Śląsk (Provinz Schlesien), która leży obecnie na terytorium Niemiec (części obecnego powiatu Görlitz, do 1 stycznia 2008 roku dolnośląski powiat górnołużycki) często zalicza się również do Dolnego Śląska, pomimo iż historycznie należał do Łużyc. Obszar ten włączono w czasie reformy administracyjnej Prus w 1815 do śląskiej jednostki administracyjnej. Wyjątkiem jest wieś Pechern, która od XIII wieku przynależała realize ziemi żagańskiej.

Niezależnie od historycznych granic tej krainy, obecnie pojęcie Dolny Śląsk bywa utożsamiane z województwem dolnośląskim zarówno potocznie, jak i w opracowaniach naukowych, np. socjologicznych czy technologicznych, co z jednej strony oznacza włączanie fragmentów Łużyc, czy Ziemi Kłodzkiej, a z drugiej wyłączanie fragmentów historycznego Dolnego Śląska leżących w innych jednostkach administracyjnych.

W późnym plejstocenie na terenie Dolnego Śląska (na obecnym terenie Wrocławia) występował neandertalczyk. U schyłku epoki lodowej na dzisiejszej Nizinie Śląskiej, zarastającej z wolna początkowo szpilkowym, a później mieszanym lasem – pojawił się pierwszy człowiek rozumny.

W późnym paleolicie występowały już pierwsze plemiona koczownicze, zamieszkujące pieczary i prymitywne szałasy, utrzymujące się ze zbieractwa, łowiectwa i rybołówstwa, a broń i narzędzia wykonujące z kamienia i drewna.

W mezolicie (7000–4000 lat p.n.e.) z południa napływały koczownicze ludy kultury tardenuaskiej. Najstarsze szczątki ludzkie tych ludów, datowane na ok. 4000 lat p.n.e. odkryto w grobie szkieletowym w Tyńcu nad Ślęzą.

W neolicie (4000–1700 p.n.e.) rozpoczął się proces przechodzenia na osiadły tryb życia. Powstały pierwsze osady o charakterze wiejskim, zapoczątkowano hodowlę zwierząt i prymitywną uprawę roli. W tym też okresie datują się początki górnictwa, garncarstwa, tkactwa i gładzenia narzędzi krzemiennych. W okolicach Ślęży powstały kamieniołomy serpentynitu, z którego wyrabiano znane na Śląsku toporki, a w pobliżu Jordanowa Śląskiego wydobywano nefryt na rozmaite narzędzia gładzone. Plemiona, należące complete kręgu kultury wstęgowej (nazwa od sposobu zdobienia ceramiki) zróżnicowały się stopniowo na ludy kultury ceramiki wstęgowej rytej, kultury ceramiki wstęgowej kłutej, kultury jordanowskiej (bogate stanowisko znalezione w pobliżu tej miejscowości) i kultury ceramiki promienistej. Na Śląsk docierały też wpływy ośrodków ościennych: prawdopodobnie z Jutlandii – kultura pucharów lejkowatych, ze środkowych Niemiec – kultura amfor kulistych i inne. W późnym neolicie wykształciła się kultura ceramiki sznurowej, której regionalna odmiana nazwana została kulturą marszowicką (od miejscowości Marszowice).

W pierwszym okresie brązu (1700–1500 p.n.e.) ewolucja istniejących kultur doprowadziła get wykształcenia się kultury unietyckiej, z której w drugim okresie brązu (1500–1200 p.n.e.) wyrosła kultura przedłużycka, a wraz z nią na Śląsk dotarły wpływy kultury trzcinieckiej. W następnych okresach, od około 750 lat przed naszą erą wykształciła się kultura łużycka, obejmująca prawie całą Europę Środkową. W obecnym stanie wiedzy nie da się jednoznacznie stwierdzić przynależności etnicznej ludów kultury łużyckiej.

W okresie halsztackim epoki żelaza (750–400 p.n.e.) Śląsk nadal zamieszkiwały plemiona rolnicze kultury łużyckiej, która osiągnęła znaczny rozwój i silnie oddziaływała na pozostałe organizacje plemienne. Wówczas Ślęża stała się obiektem kultu religijnego, prawdopodobnie Słońca i innych sił przyrody. Około 500 roku przed naszą erą na Śląsk najechały znad Morza Czarnego wojownicze plemiona Scytów.

W okresie lateńskim (400 r. p.n.e. do początków n.e.) od południa, przez Przełęcz Międzyleską na Śląsk przedostały się plemiona celtyckie, reprezentujące wyższy poziom organizacji i techniki produkcji (koło garncarskie, żarno rotacyjne, radło z żelaznymi lemieszami), które szybko zasymilowały się z licznymi plemionami kultury łużyckiej, a Ślęża stała się głównym ośrodkiem celtyckiego kultu Słońca.
W roku 98 Publiusz Korneliusz Tacyt w swoim dziele Germania opisał m.in. plemiona żyjące ówcześnie na Dolnym Śląsku.

W połowie IV wieku rozpoczął się okres wielkiej wędrówki ludów, której uległy także plemiona Silingów zorganizowanych w związek lugijski. Na ich miejsce od VI wieku zaczęły napływać plemiona zachodniosłowiańskie.

W drugiej połowie IV wieku dotarły wpływy rzymskie, a także nadczarnomorskich Gotów. Później, aż do połowy VI wieku trwał okres regresu gospodarczego i wyludnienia. Następnie, aż do około 950 roku trwał okres rozdrobnienia plemiennego. Wreszcie, na przełomie tysiąclecia trwał okres wczesnopiastowski, w którym powstały liczne warownie ziemne (grodziska), scentralizowana została władza wojskowa i administracyjna, obejmująca rozproszone ośrodki plemienne. Źródła historyczne takie jak na przykład Geograf Bawarski (ok. 845) potwierdzają istnienie na terenie Śląska stanowisk: Ślężan, Opolan, Dziadoszan. Plemiona te zostały złączone organizacją państwową Piastów w jedną całość, a na pierwszy Plan na Śląsku wysunęło się plemię Ślężan z grodem Wrocławiem.

Największe jednostki geograficzne regionu:

Miasta historycznego Dolnego Śląska o populacji przekraczającej 15 tys. ludzi:

Dolny Śląsk należy w większości attain dwóch wielkich regionów geograficznych: Sudetów i ich Przedgórza oraz Niżu Śląskiego (Niziny Śląskiej i Śląsko-Łużyckiej).

Sudety są starym zróżnicowanym geologicznie i krajobrazowo łańcuchem górskim ciągnącym się 280 kilometrów łukiem od Bramy Łużyckiej na zachodzie po Bramę Morawską na wschodzie. Topograficznie dzieli się je na Sudety Zachodnie, Środkowe i Wschodnie. W obrębie Sudetów Zachodnich wydziela się Góry Izerskie (Wysoka Kopa, 1126 m) wraz z Pogórzem (Zaroślak, 560 m), Karkonosze (Śnieżka, 1603 m), Rudawy Janowickie (Skalnik, 945 m) oraz Góry Kaczawskie (Skopiec, 724 m) z Pogórzem (Ostrzyca, 501 m). Otaczają one zwartymi pasmami Kotlinę Jeleniogórską (420–450 m). Sudety Środkowe obejmują Góry Kamienne, z których część zachodnia nosi nazwę Gór Kruczych (Szeroka, 840 m), a wschodnia Gór Suchych (Waligóra, 936 m), otaczające Kotlinę Kamiennogórską; Góry Wałbrzyskie (Borowa, 854 m) z Pogórzem Wałbrzysko-Bolkowskim (Sas 515 m), Góry Sowie (Wielka Sowa, 1015 m), Góry Bardzkie (Kłodzka Góra, 765 m), Góry Stołowe (Szczeliniec Wielki, 919 m), Góry Bystrzyckie (Jagodna, 977 m), Góry Orlickie (Orlica, 1084 m). Pomiędzy Sudetami Środkowymi a Sudetami Wschodnimi leży rozległa, płaskodenna Kotlina Kłodzka z niewielkim Obniżeniem Noworudzkim. Sudety Wschodnie obejmują Masyw Śnieżnika (Śnieżnik, 1425 m) z Krowiarkami, Góry Bialskie (Postawna, 1125 m), Góry Złote (Kowadło, 987 m) oraz Góry Opawskie, których część z Biskupią Kopą (889 m) należy realize Polski.

W budowie geologicznej Sudetów biorą udział najstarsze znane na terenie Polski skały przeobrażone (między innymi gnejsy Gór Sowich i Grupy Śnieżnika), staropaleozoiczne skały osadowe i wylewne w Górach Kaczawskich i Bardzkich, liczne intruzje granitów (Karkonosze, Przedgórze Sudeckie), młodopaleozoiczne skały osadowe w nieckach śródsudeckiej, północnosudeckiej i świebodzickiej; osady górnokredowe w Kotlinie Kłodzkiej i okolicach Lwówka Śląskiego. Skałom tym towarzyszą różnowiekowe wylewy wulkaniczne (diabazy, porfiry, bazalty). Wszystko to sprawie, że w Polsce nigdzie poza Sudetami nie spotyka się takiej różnorodności skał, z którymi wiążą się liczne złoża cennych kopalin mineralnych: węgla kamiennego i brunatnego, rud miedzi, niklu, chromu, związków arsenu, a także barytów i fluorytów. W Kowarach, u podnóża Karkonoszy, Sowieci odkryli złoża uranu potrzebnego im realize uzdatniania bomb atomowych.

Rzeźba Sudetów cechuje się dużym zróżnicowaniem form, co jest bezpośrednim wynikiem wielokrotnego wypiętrzania i fałdowania górotworu i długich okresów niszczenia. Stąd starym masywom o wyrównanych grzbietach towarzyszą rozległe kotliny śródgórskie, głębokie doliny rzek, a w Karkonoszach ponadto formy polodowcowe (kotły, moreny, stawy).

Klimat Sudetów jest umiarkowanie chłodny, podobnie jak w innych górach Europy Środkowej. W porównaniu z Karpatami na tych samych wysokościach jest upon jednak znacznie surowszy, co przejawia się między innymi w fakcie, że granica lasu znajduje się około 250 metrów niżej. Dla klimatu lokalnego kotlin śródgórskich charakterystyczne są inwersje temperatur (zwłaszcza zimą), a także wiatry fenowe (tatrzański halny). Wiatry te, zwykle o wielkiej sile, powodują groźne w skutkach, nagłe topnienie śniegów oraz powodzie i są przyczyną katastrofalnych wiatrołomów.

Rzeki sudeckie należą w większości do dorzecza Odry, a jedynie niewielkie skrawki gór odwadniane są przez Łabę (zlewisko Morza Północnego) i Dunaj (zlewisko Morza Czarnego). Zwykle krótkie, o dużych spadkach i gwałtownych wezbraniach, spływając koncentrycznie ku kotlinom stwarzają (zwłaszcza wiosną i latem) duże zagrożenia powodziowe. W większości zostały uregulowane i zabudowane systemem tam i zbiorników retencyjnych. Największe z nich znajdują się na Bobrze w Pilchowicach, Nysie Kłodzkiej koło Otmuchowa i Nysy, Kwisie w Leśnej i Złotnikach, Bystrzycy w Zagórzu. Główne rzeki to: Nysa Łużycka, Kwisa, Bóbr, Kaczawa, Nysa Szalona, Bystrzyca, Nysa Kłodzka.

Roślinność Sudetów wykazuje wiele cech wspólnych z Karpatami, jednak także znaczne w stosunku get nich zubożenie jako wynik chłodniejszego klimatu, odmiennych warunków glebowych (ubóstwo skał węglanowych) i mniejszych wysokości. Z około 500 gatunków rosnących w zachodnich Karpatach tylko 200 występuje w Sudetach. Odrębność florystyczną podkreśla fakt występowania wielu gatunków nie spotykanych w Karpatach i kilku gatunków endemicznych. Podobnie jak w innych górach, w Sudetach występuje piętrowy układ stref roślinnych. Regiel dolny (400–1000 m) pierwotnie obejmował las mieszany z udziałem buka, świerka, jawora i jodły, a w niższych partiach sosny, modrzewia, brzozy, klonu i lipy z bogatym podszyciem (leszczyna, malina) i runem. Lasy te zostały jednak znacznie przetrzebione (XVI-XIX wiek), a w ich miejsce wprowadzono monokultury świerkowe, dziś często padające ofiarą szkodników leśnych, pożarów oraz huraganów. Niewielkie fragmenty dawnego lasu zachowały się w Górach Sowich, Stołowych oraz Bialskich i są objęte ochroną rezerwatową. Regiel górny (1000–1250 m) tworzy zespół lasu świerkowego z udziałem jarzębiny, rzadziej buka, jawora i jodły. W runie tych lasów występują między innymi paprocie, szczawik zajęczy i borówka. Piętro subalpejskie (1250–1400 m) porastają zwarte zarośla kosodrzewiny, której towarzyszą: jarzębina, brzoza karpacka, wierzba śląska i skarłowaciały świerk. Piętro alpejskie (powyżej 1400 m) obejmuje rumowiska skalne, porośnięte głównie mchem i porostami. Wilgotny, chłodny klimat sprzyja rozwojowi licznych górskich torfowisk (Karkonosze, Góry Izerskie, Góry Bystrzyckie).

Niż Śląski składa się z Niziny Śląskiej i Niziny Śląsko-Łużyckiej, oddzielonych od siebie doliną Kaczawy, a od Sudetów stromą krawędzią morfologiczną przebiegającą wzdłuż tzw. sudeckiego uskoku brzeżnego od okolic Bolesławca na północny zachód po Złoty Stok na południowy wschód. W części południowej Niżu wyróżnia się obszar Przedgórza Sudeckiego, na który składają się niewysokie, zbudowane z granitów Wzgórza Strzegomskiego (do 323 m), dalej zwarta Grupa Ślęży (Ślęża, 718 m), zbudowana z granitów, gabra, amfibolitów i serpentynitów oraz granitowo-sjenitowe Wzgórza Niemczańsko-Strzelińskie (Gromnik, 392 m). Niewysokie wzgórza występują także wyspowo w Obniżeniu Podsudeckim, na Równinie Świdnickiej i Kotlinie Dzierżoniowskiej. Wschodnią część Niżu Śląskiego stanowi rozległa Nizina Śląska, której oś tworzy dolina Odry. Wyróżnia się Równinę Wrocławską, ku północnemu wschodowi przechodzącą w Równinę Oleśnicką, ku zachodu zaś w Wysoczyznę Średzką; na wschód w Rówinę Grodkowską i Niemodlińską. Dolina Dolnej Kaczawy (Kotlina Legnicka) oddziela Nizinę Śląską od Niziny Śląsko-Łużyckiej obejmującej Wysoczyznę Lubińsko-Chocianowską, dolinę Szprotawy i rozległe połacie Borów Dolnośląskich na północ od drogi Bolesławiec-Zgorzelec. Pas nizin ograniczony jest od północy Wałem Trzebnickim, który składa się z ciągu morenowych wzgórz o łącznej długości około 200 kilometrów i osiągających ponad 150 metrów wysokości w stosunku attain sąsiednich nizin (Kobyla Góra, 284 m). Wał ten składa się ze Wzgórz Dalkowskich, Trzebnickich, Twardogórskich i Ostrzeszowskich. Po wewnętrznej stronie łuków morenowych (od północy) znajduje się Obniżenie Milicko-Głogowskie (tzw. Pradolina Baryczy), w którym leżą: Kotlina Żmigrodzka i Milicka.

Cały obszar niżowej części Dolnego Śląska pokryty jest grubym płaszczem utworów polodowcowych (piaski, żwiry, gliny) maskującym bardziej zróżnicowaną rzeźbę starszego podłoża. Dna dolin na ogół płaskie i szerokie, wyściełane są osadami rzecznymi. Stoki wzgórz powyżej 180-200 metrów pokryte są ponadto urodzajnymi glinami lessopodobnymi i dlatego stały się, począwszy od paleolitu, terenem intensywnego osadnictwa i rolnictwa, które później w warunkach gospodarki folwarcznej doprowadziło attain prawie całkowitego ich wylesienia. Oprócz urodzajnych gleb rozwojowi rolnictwa i warzywnictwa sprzyja łagodny klimat. Średnia temperatura roczna okolic Wrocławia wynosi 8 °C, średnia najcieplejszego miesiąca (lipca) 18 °C, a najzimniejszego (stycznia) –1,5 °C. Opad wynosi około 500–620 mm, z maksimum w lipcu i minimum w lutym. Pokrywa śnieżna zalega krótko – średnio reach 45 dni. Wiatry, podobnie jak w całej zachodniej Polsce przeważnie z kierunku zachodniego i południowo-zachodniego.

Rzeki, spływające z Sudetów, charakteryzują się zmiennymi wodostanami, a na skutek dużego uprzemysłowienia regionu są na ogół silnie zanieczyszczone. Największe z nich to Nysa Kłodzka, z której czerpie się wodę pitną dla Wrocławia (za pośrednictwem specjalnego kanału), Stobrawa, Oława, Ślęza, Bystrzyca z dopływami Strzegomką i Piławą, Widawa, Średzka Woda, Kaczawa z Nysą Szaloną i Czarną Wodą oraz największy z prawobrzeżnych dopływów na terenie regionu – Barycz. Inne większe rzeki – Bóbr, Kwisa i Nysa Łużycka wpadają do Odry poza granicami Dolnego Śląska. Większość rzek jest uregulowana, a ich dorzecza zmeliorowane, co umożliwia prowadzenie właściwej gospodarki wodnej. W krajobrazie nizin zwraca uwagę brak jezior. Jedynie w okolicy Legnicy zachowało się kilkanaście niewielkich jezior, w większości w stadium zaniku. Największe z nich to: jezioro Kunickie (ok. 95 ha), Koskowickie (50 ha), Jaśkowickie (24 ha) i Tatarak (19,5 ha). Inny zupełnie charakter mają sztuczne stawy w dorzeczu Baryczy, założone jeszcze w średniowieczu. Tworzą one duże zespoły o łącznej powierzchni około 80 km², a największe z nich (Stary Staw, Staw Łosiowy, Staw Niezgoda, Staw Mewi Duży i Grabownica) mają po 200-300 ha.

Pierwotna szata roślinna uległa daleko idącym przeobrażeniom głównie na skutek wylesienia i rozszerzania areału upraw. Z zachowanych większych kompleksów leśnych wymienić trzeba Bory Dolnośląskie (ok. 3150 km²), Bory Stobrawskie nad Stobrawą i Widawą oraz mniejsze fragmenty lasów w dolinie Baryczy i Odry, o charakterze grądów lub lasów łęgowych. W dolinie Odry zachowały się partie lasów mieszanych (buk, dąb, grab, jawor, sosna). Objęte są one ochroną rezerwatową. Są to między innymi: Zwierzyniec i Kanigóra koło Oławy, Dublany i Kępa Opatowicka koło Wrocławia, Zabór koło Przedmościa, Lubiąż. Inne obszary leśne to: park naturalny w Orsku i okolice Jodłowic, Wzgórze Joanny koło Milicza, Gola koło Twardogóry. Lasy typu upraw complete 1,2 metra wysokości, ostoi zwierzyny, szkółek leśnych, ze względu na trwałe zagrożenie pożarowe, są w większości niedostępne. Obszary udostępnione z ograniczeniem (oznaczone specjalnymi tablicami) znajdują się przede wszystkim w okolicach Góry Śląskiej, Obornik Śląskich, Wołowa oraz w dolinie Odry i na Wzgórzach Niemczańsko-Strzelińskich.

Szata roślinna Dolnego Śląska ma charakterystyczny układ strefowy. Od podnóża reach szczytów rośliny tworzą zespoły układające się szerszymi bądź węższymi pasami, które nazywa się strefami roślinnymi. One zaś dzielą się na węższe postscript zwane piętrami roślinnymi. Strefa lasu górskiego dzieli się na dwa piętra: regiel dolny i górny. Wyżej występuje strefa bezleśna dzieląca się na piętro subalpejskie z kosodrzewiną oraz piętro alpejskie bez krzewów. Ówczesna roślinność pochodzi z okresu polodowcowego, poprzednia z trzeciorzędu została zniszczona przez klimat epoki lodowcowej. Wraz z lądolodem, z północy przywędrowały rośliny tundry. Są to między innymi: wierzba lapońska (Salix Lapponum) i malina moroszka (Rubus chamaemorus).

Dzieje geologiczne i klimatyczne w istotny sposób wpłynęły na skład roślinności Dolnego Śląska. Roślinność uformowała się z elementów pochodzących z różnych regionów geograficznych. Poszczególne regiony reprezentują:

Regiel dolny (450–1000 m n.p.m.) charakteryzuje się lasem liściastym lub mieszanym. Fragmenty drzewostanów zbliżonych get naturalnych zespołów sosnowo-jodłowo-bukowych z domieszką modrzewia, jawora i lipy występują przy wodospadzie Szklarki w kompleksie jagniątkowskim i na górze Chojnik. Poszczególne gatunki drzew mają różne wymagania klimatyczne. Najniżej występują dęby i jesion wyniosły (do ok. 500 m n.p.m.). Od 500 do 600 metrów nad poziomem morza występuje Sosna zwyczajna. Wyżej, do 800 m n.p.m. rośnie modrzew europejski, a powyżej 800 metrów – jodła i buk.

Mimo przebudowy głównego drzewostanu, miejscami roślinność runa i podszytu pozostała bez zmian. Występują w niej: wawrzynek wilczełyko, bez koralowy, leszczyna, podkolan biały, marzanka wonna, czworolist pospolity, borówka, szczawik zajęczy, siódmaczek leśny, pszeniec zwyczajny i konwalia. Powyżej 800 metrów nad poziomem morza przeważają: trawy, borówka oraz goryczka trojeściowa.

W miejscach naświetlonych, na łąkach i wzdłuż dróg występują: storczyk plamisty, dąbrówka rozłogowa, gajowiec żółty, arnika górska, dziewięćsił bezłodygowy, wierzbówka wąskolistna, starzec gajowy oraz naparstnica. Nad potokami licznie występuje lepiężnik biały.

W lasach iglastych przeważają świerki. Ulegają one osłabieniu pod działaniem czynników atmosferycznych. Naderwanie systemu korzeniowego przez wiatr ułatwia zainfekowanie go przez szkodliwe grzyby i owady. Do najgroźniejszych grzybów należy opieńka miodowa o jadalnych owocnikach, która opanowuje strefę miazgi – między korą a drewnem, powodując śmierć drzewa. Drugi grzyb, huba korzeniowa niszczy wewnętrzne części korzeni i pni. Opieńka zabija drzewo w okresie paru miesięcy, a huba wielu lat, na skutek zmian mechanicznych w drewnie.

Świat zwierzęcy uległ w czasach nowożytnych dużym przeobrażeniom głównie przez działania człowieka. Wiele gatunków zwłaszcza dużych, zostało wytępionych. W XVII i XVIII wieku wytrzebiono powszechne jeszcze łosie, niedźwiedzie, rysie, żbiki. W XIX wieku zniknęły orły przednie. Mimo tego świat zwierzęcy Dolnego Śląska jest nadal bardzo bogaty. Występuje tu kilkadziesiąt gatunków ssaków (w tym 20 gatunków nietoperzy). Na uwagę zasługuje introdukowany tu muflon śródziemnomorski. Inne gatunki to jeleń szlachetny, sarna europejska, daniel, dzik, wilk szary, bóbr europejski, lis rudy, zając szarak, królik, wydra europejska, rzęsorek rzeczek, rzęsorek mniejszy, zębiełek karliczek, karczownik ziemnowodny, piżmak, kuna leśna, kuna domowa, tchórz zwyczajny, łasica pospolita, gronostaj europejski, borsuk europejski, jenot azjatycki, szop pracz, norka amerykańska, nornica ruda, nornik zwyczajny, mysz zaroślowa, mysz leśna, mysz polna, szczur wędrowny, szczur śniady, wiewiórka pospolita, jeż, kret europejski, popielica, koszatka leśna, orzesznica, ryjówka aksamitna, ryjówka malutka, ryjówka górska, badylarka, darniówka pospolita.
Gatunkiem krytycznie zagrożonym wyginięciem na terenie Dolnego Śląska jest kozica północna żyjąca obecnie jedynie w masywie Śnieżnika w liczbie kilku sztuk.

Zanotowano występowanie 348 gatunków ptaków, z czego 192 gatunki tu gniazdują. 29 gatunków ptaków występujących na Dolnym Śląsku to gatunki zagrożone wyginięciem wpisane complete polskiej Czerwonej Księgi.

Występuje 15 gatunków płazów: salamandra, traszka zwyczajna, traszka górska, traszka grzebieniasta, grzebiuszka ziemna, kumak nizinny, rzekotka drzewna, ropucha szara, ropucha zielona, ropucha paskówka, żaba wodna, żaba jeziorkowa, żaba moczarowa, żaba trawna, żaba śmieszka.

Gady to 7 gatunków: żółw błotny, gniewosz plamisty, padalec, jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworodna, zaskroniec zwyczajny, żmija zygzakowata.

Ryby to 48 gatunków występujących naturalnie oraz 11 gatunków obcych wprowadzonych sztucznie: pstrąg potokowy, głowacz białopłetwy, głowacz pręgopłetwy, lipień pospolity, strzebla potokowa, śliz pospolity, brzana pospolita, świnka, jelec pospolity, kleń, słonecznica, lin, ukleja pospolita, krąp, kiełb białopłetwy, leszcz, płoć, wzdręga, jaź, jazgarz, sandacz pospolity, szczupak pospolity, okoń pospolity, ciernik, cierniczek północny, miętus pospolity, rozpiór, boleń pospolity, różanka pospolita, piskorz, koza dunajska, koza złotawa i total pospolity.

Z bezkręgowców występują m.in. Chiracantium elegans, świdrzyk łamliwy, poczwarówka północna, Glomeris guttata, Rhamphomya caudata, kozioróg dębosz oraz endemity sudeckie: Onychiurus paxi, Oncopodura reyersdorfensis, Trichodrilus spelaeus, Crangonyx paxi i prapierścienica jaskiniowa.

Od 1945 roku ludność Dolnego Śląska to w zdecydowanej większości nie autochtoniczni Ślązacy, gdyż po II wojnie światowej niemal cała ludność Dolnego Śląska uległa wymianie – przedwojenni mieszkańcy opuścili te tereny, a region został zasiedlony przez przybyszów z różnych rejonów Polski. Największa część ludności Dolnego Śląska swoje korzenie ma na wschodnich terenach przedwojennej Polski.

Dolny Śląsk jest regionem, w którym po roku 1945 nie zachowała się już odrębność kulturowa.

W związku z wielowiekową germanizacją na terenie Dolnego Śląska gwara dolnośląska zachowała się reliktowo. Po dawnym dialekcie dolnośląskim zachowały się reliktowe gwary Chwalimia koło Wolsztyna (Zielonogórskie) oraz tzw. gwara Chazaków Rawickich obejmująca dwie wsie koło Leszna (Brenno i Wijewo) oraz około 22 wsi koło Rawicza. Gwary te przetrwały dzięki osiedleniu w przeszłości ludności śląskiego pochodzenia na pograniczu wielkopolsko-śląskim. Obecnie znajdują się w stadium zanikania. Inną enklawą utrzymywania się tej gwary były okolice Namysłowa, Sycowa oraz Międzyborza. W XIX stuleciu dzięki wybitnym pastorom takim jak Robert Fiedler oraz Jerzy Badura (1845–1909) dialekt dolnośląski przetrwał w rejonie Sycowa i Międzyborza znacznie dłużej niż pod Wrocławiem. Z okolic Międzyborza pochodzi spisana około 1864 roku pieśń ludowa w gwarze Dolnego Śląska, która stała się obecnie hejnałem Wrocławia.

Stroje ludowe na terenach Dolnego Śląska nie były jednolite. Barbara Bazielich wyróżniła 8 grup strojów, które wykształciły się do końca XIX wieku na obszarze od Głogowa po Nysę:

Na Dolnym Śląsku znajdują się obiekty z listy UNESCO: Hala Stulecia we Wrocławiu, Kościoły Pokoju w Świdnicy i Jaworze.
Zwiedzać można teren byłego niemieckiego obozu jenieckiego Stalag Luft III, o ucieczce z którego nakręcono filmy „Drewniany koń” (The Wooden Horse) i „Wielka ucieczka”.

Na Dolnym Śląsku znajduje się najwięcej w Polsce pałaców i zamków – łącznie kilkaset. Są to m.in. dawne rezydencje książęce Piastów, Jagiellonów, Podiebradów, Sobieskich, Wirtembergów, rodów szlacheckich, przedsiębiorców, kupców.

Na Dolnym Śląsku znajdują się miejsca pochówku władców Polski i żon władców Polski – we Wrocławiu, Trzebnicy i Legnicy.

Na Dolnym Śląsku poza Wrocławiem duże znaczenie dla wyznawców katolicyzmu ma będąca celem licznych pielgrzymek Sanktuarium Wambierzyckiej Królowej Rodzin.